از جمله مباحثی که از گذشته مورد بحث بوده است، مساله تناسخ است. تناسخ یعنی اینکه روح انسان بعد از مرگ، در بدن انسان یا موجود دیگری مجددا به زندگی ادامه میدهد. این نظریه از قدیم الایام در بین برخی اقوام به دلایل مختلف از جمله عدم توانایی توجیه اختلاف طبقاتی شدید بوجود آمد. به این معنا که وقتی فرد فقیری انسان ثروت مندی را مشاهده میکرد، با خود میپرسید که چرا بین او و آن انسان ثروتمند تفاوت وجود دارد و از آنجایی که اعتقاد به معاد نداشتند، روسای قوم به دلیل جلوگیری از وقوع آشوب چنین القا میکردند که این فقر فعلی شما به دلیل گناهانی است که در زندگی قبلی خود انجام داده اید و اگر در این زندگی فعلی انسان شایسته ای باشید، در زندگی بعدی در رفاه خواهید بود!!!
البته آنچه ذکر شد، یکی از دلایل اعتقاد به تناسخ در بین اقوام گذشته بود نه همه آن. منتها تناسخ هم از نظر عقل و هم از نظر نقل (متون دینی اسلام) باطل است که در این مطلب به صورت خلاصه به چند دلیل اشاره مینماییم:
الف : دلائل عقلی
1- ارتجاع ممكن نيست
ملّاصدراى شيرازى در كتاب مشهور خود «اسفار» ضمن دلائل فراوان بر محال بودن نظريّه تناسخ چنين مى گويد:
روح در آغاز پيدايش خود استعداد و قوّه محض است و در هيچ قسمت به مرحله فعليّت نرسيده است؛ همانطور كه بدن نيز در آغاز چنين مى باشد، يعنى همه چيز او در مرحله استعداد نهفته است.
اين دو (روح و بدن) دوش به دوش يكديگر پيش مى روند و آنچه در آنها بصورت «قوّه و استعداد» نهفته است تدريجاً به مرحله «فعليّت و ظهور» مى رسد.
همانطور كه جسم پس از رسيدن به يك مرحله از «فعليّت» محال است دوباره به حال «استعداد و قوّه» بازگردد و مثلًا هرگز يك جنين كامل، به مرحله «نطفه» يا «علقه» تنزّل نمى كند، و يا پس از تولّد، به رحم باز نمى گردد، همچنين روح پس از رسيدن به يك مرحله از فعليّت، محال است دومرتبه بازگشت به «قوّه» نمايد؛ زيرا حركت اين دو (روح و جسم) از «قوّه» به «فعل» از نوع «حركت جوهرى» است كه در ذات اشياء صورت مى گيرد و بازگشت در حركت جوهرى امكان پذير نيست.
حال اگر فرض كنيم روح پس از رسيدن به مرحله «فعليّت»، بازگشت به بدنى كه در حال جنينى، يعنى استعداد و قوّه محض است، بنمايد، لازمه آن اين مى شود كه دو چيز متضاد با هم متّحد گردند، يعنى بدنى كه در حال استعداد و قوّه است با روحى كه به مرحله فعليّت و ظهور رسيده، متّحد شود. ترديدى نيست كه چنين اتّحادى محال مى باشد.
وانگهى، يك نفر خداپرست كه معتقد است نظام كائنات جهان هستى، مطابق يك اراده ازلى، و بر طبق يك سلسله قوانين صحيح اداره مى شود، چگونه ممكن است اين عمل احمقانه را به مبدأ بزرگ جهان آفرينش نسبت بدهد، و بگويد: او، پس از آن كه موجودى، همه مراحل تكاملى خود را- بطور كامل يا ناقص- طى كرد، دومرتبه او را به حال نخست برمى گرداند و از «صفر» شروع مى كند؟!
آيا اگر كسى دانشجوئى را از دانشگاه- هرقدر دانشجو ضعيف باشد- به كلاس اوّل دبستان برگرداند و او را وادار به خواندن الفبا و «بابا نان داد مامان آب داد» بكند، بر او نمى خندند؟!
حق اين است كه روح پس از جدائى از بدن، ديگر به اين جهان و به درون رحم باز نخواهد گشت، و بازگشت به زندگى رستاخيز، نيز در يك مرحله عاليتر و در يك جهان ديگر و برتر صورت مى گيرد.
2- هيچ روحى به درد بدن ديگرى نمى خورد
اصولًا روان و تن آدمى ارتباط بسيار نزديكى با هم دارند و هر كدام در ديگرى مستقيماً اثر مى گذارد.
آخرين تحقيقات فلاسفه ما، كه بر اساس نظريّه «حركت جوهرى» بنا شده، نشان مى دهد كه هرگز نبايد روح را يك موجود كاملًا مستقل از جسم، و جدا از آن بدانيم و در حقيقت يك نوع «دوگانگى و ثنويّت» قائل شويم؛ بلكه اين دو بيش از آنچه ما تصوّر كنيم، به هم مربوط و از يكديگر اثرپذيرند، و به تعبير بعضى، نسبت روح با جسم از جهتى شبيه نسبت «گلاب» و «گل» است؛ روانشناسى امروز نيز قدم فراتر نهاده و اين رابطه را نزديكتر ساخته است.
اشتباه نشود، نمى خواهيم مانند «ماترياليستها» بگوئيم:
روح چيزى جز خواصّ مادّه نيست، بلكه مى خواهيم بگوئيم روح در عين اين كه موجودى مافوق مادّه است، پيوند و ارتباط و اتّصال فوق العاده با جسم و مادّه دارد.
با در نظر گرفتن سنخيّت «روان» و «تن» يا «روح» و «جسم»، هيچ روحى ممكن نيست بتواند در كالبد ديگرى قرار گيرد، و اصولًا با هم تطابق و هماهنگى ندارند.
نيز به همين دليل در «رستاخيز» بايد به همين بدن بازگشت كند، زيرا ادامه فعّاليّت حياتى اين روح بدون آن ممكن نيست؛ با آن پرورش يافته، و با آن خواهد زيست، منتها در يك مرحله كاملتر.
3- فراموشى مطلق براى ارواح ممكن نيست
ما و شما، نه خودمان، و نه هيچيك از كسانى را كه مى شناسيم، نديده ايم كه به خاطر داشته باشد بار ديگرى به اين جهان آمده و حوادث آن را ديده باشد. ما هرچه فكر مى كنيم كوچكترين خاطره اى از زندگى ديگرى را به ياد نمى آوريم.
چنين فراموشكارى براى روح غيرممكن است و لذا- طبق مداركى كه از قرآن مجيد و دلائل عقلى در دست است- در رستاخيز كه ارواح به بدنهاى كامل خود باز مى گردند، تقريباً همه چيز را به خاطر دارند.
4- ارواح بلاتكليف و سرگردان
اگر اين برنامه درباره همه افرادى كه نيازمند به تكاملهاى تازه اى هستند صورت گيرد، بايد هميشه از بين رفتن يك فرد، درست مقارن انعقاد نطفه ديگرى باشد؛ تا اين روح پس از جدا شدن از بدن اوّل، به بدن دوم كه در حال نطفه است انتقال پيدا كند.
حال اگر حوادثى مانند زلزله و امثال آن رخ دهد، تكليف اين همه ارواح چه خواهد شد؟
ب: دلائل نقلی
شواهدی از قرآن در ابطال تناسخ:
1- « حَتَّى اذا جآءَ احَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلّى اعْمَلُ صالِحاً فيما تَرَكْتُ كَلَّا انَّها كَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها »( مومنون/ 99 و 100)
(آنها هم چنان به راه غلط خود ادامه مى دهند) تا زمانى كه مرگ يكى از آنان فرارسد، مى گويد: «پروردگار من! مرا بازگردانيد! (99)
شايد در آنچه ترك كردم (و كوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم!» (ولى به او مى گويند:) چنين نيست! اين سخنى است كه او به زبان مى گويد (و اگر بازگردد، كارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته شوند! (100)
دلالت این آیه بر عدم وقوع تناسخ روشن است و نیاز به توضیحی ندارد.
2- « كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللَّهِ وَ كُنْتُمْ امْواتاً فَأَحْياكُمْ ثُمَّ يُميتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُم ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُون »( بقره/28 )
چگونه به خداوند كافر مى شويد؟! در حالى كه شما مردگان (و اجسام بى روحى) بوديد، و او شما را زنده كرد سپس شما را مى ميراند و بار ديگر شما را زنده مى كند سپس به سوى او بازگردانده مى شويد.
در این آیه هم، ابتدا اعطای زندگی به انسان را بیان فرموده و سپس مرگ و سپس زنده شدن پس از مرگ و بعد از آن وقوع قیامت. در نتیجه تناسخی در کار نیست.
منبع:ارتباط با ارواح (آیت الله مکارم )
رسولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله: إذا غَضِبَ اللَّهُ عَلى امَّةٍ ولَم يُنزِل بِهَا العَذابَ، غَلَت أسعارُها، وقَصُرَت أعمارُها، ولَم تَربَح تُجّارُها، ولَم تَزكُ ثِمارُها، ولَم تَغزُر أنهارُها، وحُبِسَ عَنها أمطارُها، وسُلِّطَ عَلَيها شِرارُها.
ترجمه:
هر گاه خداوند بر امّتى خشم گيرد و بر آن عذاب نازل نكند، قيمتها در آن بالا مى رود، آبادانى اش كاهش مى يابد، بازرگانانش سود نمى برند، ميوه هايش رشد نمى كنند، جوى هايش پُر آب نمى گردند، باران بر آن فرو نمى بارد، و بَدانش بر آن سلطه مى يابند.
الكافي (ط - دارالحديث)، ج10، ص: 553
و آن حضرت فرمود: كسى كه كلمه «نمى دانم» را از دست بگذارد تير هلاكت بر مواضع حساس كشتنى اش نشيند.
منبع: نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، حکمت 85
شبی یک ساعت دعا بخوانید. اگر حال دعا نداشتید باز هم خلوت با خدا را ترک نکنید. در بیداری سحر و ثلث آخر شب آثار عجیبی است. هر چیزی را که از خدا بخواهی از گدایی سحرها میتوان حاصل نمود. از گدایی سحرها کوتاهی نکنید که هرچه هست در آن است.
شیخ جعفر مجتهدی
پایگاه فرهنگی - مذهبی ازکی 1392 ©
کپی برداری از مطالب، با ذکر منبع مجاز میباشد
طراحی و پشتیبانی: آتروپات وب