ابواسحاق، ابراهيم بن احمد بن اسماعيل خوّاص‏ (1)

صاحب علم و عمل، يگانه‏ ى عصر خويش و مورد توجه اوليا است. در طريقت، قدمى عظيم داشت، در حقيقت به كمال رسيد و سرآمد كسانى است كه طريق توكّل را پيموده‏ اند. وى را از اقران جنيد و نورى برشمرده ‏اند كه با شيروانى و جعفر خلدى مصاحبت داشت و از شاگردان اخلاقى شيخ عبداللَّه مغربى بود. ابراهيم در سال 291 از دنيا رفت و يوسف بن حسين وى را غسل داده و در زير حصار طَبَرَك‏(2) دفن نمود.
از بیانات اوست:
- هر كه حقّ تعالى را شناخت، لازمه‏ ى وفاى عهد آن است كه آرام گيرد با خداى تعالى و اعتماد به وى كند.
- هر كه اشارت كند به خداى تعالى و سكونت به غير او گيرد، خدا او را مبتلا گرداند.
چنان چه به خدا رجوع نمايد، آن بلاها از وى دور سازد؛ و چنان چه با غير حق تعالى سكونت او دايم شود، حقّ سبحانه رحمت خود از دل خلق ببرد و او را لباس طمع در پوشد، تا پيوسته مطالبه‏ ى طمع از خلق كند و خلق را بر وى شفقّت نباشد، تا جايى رسد كه زندگى او به سختى و ناكامى گذرد و مرگ وى به دشوارى و حيرت و بلا و رنج باشد و حاصل آخرت وى، ندامت و تأسّف باشد.

- صبر، ثبات است در عبوديّت، به موجب احكام كتاب و سنّت.
- داروى دل پنج چيز است: خواندن قرآن و در آن تدبّر كردن؛ و پيوسته شكم از طعام تهى داشتن؛ و قيام شب؛ و دعا و تضرّع وقت سحرگاه؛ و با صالحان و نيكان صحبت داشتن.
- حديثِ معرفت در سحرگاهان جوييد و چنان چه آن جا نيابيد، هيچ جاى ديگر مجوييد كه نيابيد.
- مريد صادق، خدا مراد او است و صدّيقون برادرهاى اويند و خلوت، خانه‏ ى او و تنهايى، انس او و روز، غم وى و شب، فرحش و راهنماى او، قلبش و قرآن، يارش و شيوه و زىِّ او،گريه و خورشت او، گرسنگى و سياحتش، عبادت و ريسمانش، معرفت و زندگى دنيا، سفر و ايّام، منازل و تقوى و ورع، راه و صبر، شِعار و روكشش(3)، سكون و آرامش و راستى، مركب او است و عبادت، محل ركوبش و خوفِ فوت، خشيّتش.
- علم براى كسى است كه متابعت آن كند و به كار بندد، و اقتدا به سنن نمايد اگر چه علمش كم باشد.
- كسى كه به رأس المالِ غير، تجارت كند، مفلس است.
- خداوند مؤمن را لباس عزّت خود پوشد و در قلوب مؤمنين عزيز گرداند، به اندازه‏ اى كه مؤمن امر خدا را بزرگ و عزيز شمرد. قال تعالى:
وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ(4) عزّت و سرافرازى تنها از آنِ خدا و رسول او و مؤمنين است.
- چهار خصلت عزيز و نادرالوجود است: عالمى كه به علمش عمل كند؛ عارفى كه بر حقيقت فعلش سخن گويد؛ و مردى كه بدون سبب قيام براى خدا كند؛ و مريدى كه طمع از او برخاسته باشد.
- فخر ورزيدن و جمع مال، مانعند از راحتى؛ و خود بينى و عُجب مانعند از شناختن منزلت نفس؛ و تكبّر مانع از شناختن كار ثواب است؛ و بخل مانع است از ورع و پرهيزگارى.
- شايسته‏ ى اهل معرفت نيست، آميزش با اهل غفلت؛ و شايسته فقرا نيست آميزش با اغنيا.
- بر مريد واجب است با كسى نشيند كه عيوب او را ظاهر سازد، و به راه ترقّى و سعادتش راهنمايى بنمايد، و چون نظر بر وى كند، قوّت گيرد براى تقويت حالش.
- «من لم يصبِر لم يظفَر، و إنّ للإبليس وَثاقين، ما اوُثِق بنوا آدم بأوثقَ منهما؛ خوفُ الفقر و الطّمعُ.»
هر كس كه صبر و شكيبايى ننمايد، پيروز و كامياب نمى‏ گردد، و به راستى كه براى شيطان دو ريسمان و بند است كه پسران و فرزندان آدم به ريسمانى محكم‏تر از آن دو بسته نشده ‏اند و آن دو ترس از فقر و نادارى، و آز و طمع داشتن مى‏ باشد.
- «مِن صفة الفقير أن تكونَ أوقاتُه مستويةً فى الإنبساط لِفقره، صآئناً له، مُحتاطاً، لاتظهر عليه فاقةٌ، و لا تبدو منه حاجةٌ.»
از صفات فقير [و سالك‏] آن است كه به جهت فقر و نادارى ‏اش در تمام اوقات در حالت گشاده‏ رويى يكسان باشد و فقر خود را پنهان نگهدارد و احتياط كند و فقر خود را آشكار نكند و حاجتى از كسى نخواهد.

- «لا يصحّ الفقرُ للفقير حتّى تكونَ فيه خصلتان: إحداهما الثقةُ باللَّه؛ والاخرى‏ ألشّكرُ للَّه فيما زوى عنه ممّا ابتُلىَ به غيرَه مِن الدّنيا.»
فقر براى فقير [و سالك‏] صحيح نيست، مگر آن كه دو خصلت در او وجود داشته باشد:
يكى اطمينان به خداوند، و ديگرى شكرگذارى از خداوند بر آن چه ديگران را از دنيا بدان مبتلا كرده و او را از آن بازداشته.
- «لا يكمل الفقيرُ حتّى‏ يكونَ نظرُ اللَّه له فى المنع أفضلَ مِن نظره له فى العطآء: و علامةُ صدقه فى ذلك، أن يجدَ المنع مِن الحلاوة ما لايجد للعطآء، لايعرفُه غيرُ بارئه الّذى خصَّه بمعرفته و أياديه؛ فهو لايَرى‏ سوى‏ مليكَه، و لايَملِك إلّاما كان مِن تمليكه؛ فكلُّ شى‏ء له تابعٌ، و كلّ شى‏ء له خاضعٌ.»
فقير [و سالك‏] كامل نمى‏ شود تا اين كه عنايت خداوند به او در منع، برتر از عنايت خداوند به او در بخشش باشد و نشانه ‏ى صدق او، اين است كه شيرينى را كه در منع مى‏ چشد در عطاء نيابد و او را غير از خدايى كه او را به شناخت خود و نعمت‏هايش مخصوص گردانيده، نشناسد، لذا غير از پادشاه و فرمانرواى خود [خداوند] نمى ‏بيند و خود را مالك چيزى نمى‏ داند مگر آن چه را كه او مالكش گردانيده و از اين روى تمام اشياء تابع و پيرو او و هر چيز در برابر او خاضع و فروتن است.
- «النّاسُ رجلان: رجلٌ و عبدٌ، فالرّجلُ مهمومٌ بتدبير نفسه، متعوبٌ بالسّعى فى مصلحته؛ و العبدُ طرَح نفسَه فى ظِلّ الرّبوبيّة، وكان حيثُ العبوديّةُ.»
مردم دو دسته‏ اند: مرد [آزاد] و عبد، مرد [آزاد] فكرش را به تدبير خود مشغول مى‏ كند و خود را در مصلحت خويش به زحمت مى ‏اندازد و عبد خود را در سايه‏ ى ربوبيّت و پروردگارى و تدبير الهى انداخته، و هر كجا كه بندگى باشد، همان جا است.
- «العارفُ باللَّه يحمِله اللَّهُ بمعرفته، و سآئرُ النّاس تحملهم بطونُهم. و مَن نظر الأشيآءَ بعين الفنآء، كانت راحتهُ فى مفارقتها، و لم يأخذ منها إلّالوقته.»
عارف به خدا را، خداوند، خود با معرفت خويش راه مى ‏برد ولى ساير مردم را شكم‏هايشان به حركت وامى ‏دارد. و هر كس با ديد فنا و نابودى به اشياء بنگرد، آسودگى و راحتى او در جدا شدن از آن‏ها خواهد بود، و از آن‏ها جز براى وقت كنونى خويش بر نمى ‏گيرد و استفاده نمى ‏نمايد.
منبع: پاسداران حریم عشق ج 2، نوشته آیت الله سعادت پرور رحمة الله علیه
پی نوشت ها:
1: خَوّاص: فروشنده ‏ى برگ درخت خرما؛ یا كسى كه از شاخه‏ ها و برگ درخت خرما باد بزن دستى و مانند آن مى‏ بافد.
2: قلعه و دژى در سمت چپ كوه بزرگ رى، كه مخروب گرديده است.
3: يعنى لباسى كه روى لباس‏ها مى‏ پوشند، و «شِعار» به معناى لباسى است كه زير لباس‏ها مى‏ پوشند.
4: سوره‏ ى منافقون، آيه‏ ى 8