سؤال‏

روشنترين دليلى كه براى اثبات صانع مى ‏آورند دليل نظم است و البتّه نتيجه‏ اى كه از اين دليل بايد گرفت، اين است كه جهان ناظم و مدبّرى دارد چنان كه ما خودمان در اشياى اين جهان تصرّف نموده و ايجاد نظم مى‏ كنيم؛ ولى از اين دليل نمى ‏توان نتيجه گرفت كه موجودات اين جهان خالق و آفريننده‏ اى دارند.
پاسخ‏
همان‏طور كه گفته شد روشنترين دليل بر وجود خداوند برهان نظم است چون در هر قسمتى از موجودات نظم و نقشه و حساب به چشم مى ‏خورد و هر موجودى كه اين طور باشد دليل آن است كه از مبدأ دانا و توانايى صادر گرديده است.
امّا بحث درباره اين كه آيا اداره كننده موجودات اين جهان و نظم دهنده آنها اين موجودات را از عدم به وجود آورده است، بحث ديگرى است كه در مبحث خداشناسى از راه ازلى نبودن مادّه ثابت شده است؛ زيرا وقتى كه ثابت شده مادّه نمى‏ تواند ازلى باشد، حتماً بايد آفريننده و ايجاد كننده‏ اى داشته باشد كه آن را از عدم به وجود آورده است. خلاصه اين كه برهان نظم تنها براى اثبات حكومت‏ خداوند بزرگ بر اين جهان هستى است؛ امّا مسأله ايجاد موجودات از «عدم» از طريق دليل ازلى نبودن مادّه اثبات مى‏ گردد.

فلاسفه جهان حدوث مادّه را از راه دلايل فلسفى ثابت كرده‏ اند و پس از كشف قانون دوّم «ترموديناميك»، «انتروپى» (پيرى جهان و كاهش حرارت و اين كه تمام اجسام از گرمى رو به سردى مى‏ گرايند) حدوث مادّه از مسائل روشن علوم طبيعى شده است.
اينك بحث فشرده‏ اى در اين باره‏
نخستين كسى كه از طريق علوم طبيعى پى به حدوث مادّه و انرژى برد و ثابت كرد كه جهان آفرينش آغاز داشته است، «اسحاق نيوتن» بود. وى از مطالعات خود چنين نتيجه گرفت كه: جهان از نظم و ترتيب رو به بى‏ نظمى و انحلال مى‏ رود و روزى فرا مى‏ رسد كه حرارت تمام اجسام مساوى و برابر گردد. او از اين‏جا نتيجه گرفت كه بايد براى جهان آغازى باشد سپس با مطالعه روى حرارت معتقد گرديد كه در تمام تغييراتى كه در حرارت توليد مى ‏شود، يك قسمت از نيروى قابل استفاده تبديل به نيروى غير قابل استفاده مى‏ شود و هيچ‏گاه نيروى غير قابل استفاده به نيروى قابل استفاده تبديل نمى‏ شود (و اين همان قانون دوّم ترموديناميك است).
«بولتزمن» باهوش سرشار و اطّلاعات وسيع رياضى خود، درك كرد كه قانون دوّم حرارت و حركت، حالت مخصوصى از يك اصل كلّى است و نشان مى ‏دهد كه در تمام نقل و انتقالات، قسمتى از نظم و ترتيب از بين مى‏ رود و در مورد حرارت، با تبديل نيروى قابل استفاده به نيروى غير قابل استفاده، نظم و ترتيب ذرّات از ميان رفته و طرح خلقت متلاشى مى‏ شود.
توضيح اين كه: طبق اصل دوّم ترموديناميك، يعنى قانون حرارت كه «آنتروپى» ناميده مى‏ شود، حرارت از اجسام گرم به طرف اجسام سرد جارى‏ مى‏ شود و اين جريان نمى‏ تواند خود به خود بطور معكوس انجام بگيرد.
در حقيقت «آنتروپى» نسبت نيروى غير قابل استفاده، به نيروى قابل استفاده است و از طرفى در علم مسلّم است كه آنتروپى رو به تزايد است، اگر جهان ازلى بود و آغازى نداشت، از مدّت‏ها پيش حرارت تمام اجسام با هم مساوى مى ‏شد و نيروى قابل استفاده باقى نمى ‏ماند و در نتيجه هيچ فعل و انفعال شيميايى انجام نمى‏ گرفت و حيات در روى زمين غير ممكن مى‏ شد، ولى ما مشاهده مى ‏كنيم كه فعل و انفعالات شيميايى ادامه دارد و حيات روى زمين، تجلّياتى از خود نشان مى‏ دهد.
خلاصه: جهان رو به وضعى است كه در آن تمام اجسام به درجه پست مشابهى مى‏ رسند و ديگر انرژى قابل مصرف وجود نخواهد داشت و زندگى غير ممكن خواهد بود، اگر جهان آغازى نداشت و از ازل موجود بود، بايد از مدّت‏ها پيش منظومه شمسى خاموش گرديده و سوخت خورشيد و تمام موجودات منظومه شمسى-از آن جمله زمين و سكنه آن- به حالت افسردگى و پژمردگى در آمده باشد و اصلًا هيچ عنصر «راديواكتيو» پيدا نشود.
منبع: کتاب پاسخ به پرسشهاى مذهبى؛ نوشته‏ آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى و آيت الله العظمى جعفر سبحانى