علم بهتر است یا ثروت؟
برای اکثر یا همه ما در طی دوران زندگی این سوال مطرح شده است که در مقایسه بیم علم و ثروت، کدامیک افضل است؟
در پاسخ به این سوال اگر به جامعه بنگریم، خواهیم دید که از لحاظ وضع معیشت، اغنیا در رفاه و بیشتر عالمان، در مشقت هستند و خواهیم دید که در رتبه بندی اجتماعی، توده مردم عموما به اغنیا احترام بیشتری قائلند تا به علما. در نتیجه این مسائل، ممکن است توهمی در ذهنمان ایجاد شود که ثروت بهتر از علم است. ولی اینگونه نیست و در این نوشتار مختصر به دنبال اثبات آن هستیم.

1) اگر توهم برتری ثروت بر علم در نتیجه مشاهده رفاه اغنیا به ذهن متبادر شود، باید گفت که از ظاهر زندگی یک شخص، نمیتوان به خوشبختی یا عدم خوشبختی او پی برد. چه ثروتمندانی که با وجود ثروت فراوان، دردها و مشکلات روحی و جسمی فراوانی دارند که شیرینی ثروت را در کام آنان تلخ میکند. هرکه بامش بیش برفش بیشتر. از سوی دیگر، عالم به معنی واقعی کلمه، چون به غنای ذاتی رسیده است و چشم طمع به اموال دیگران ندارد و اصولا خوشبختی را در چیز دیگری غیر از جمع مال مشاهده میکند، از لحاظ روحی در آرامشی به سر میبرد که اغنیا آرزوی آن آرامش را دارند.
2) اگر در نتیجه توجه عموم مردم به اغنیا، توهم افضلیت ثروت بر علم به ذهن خطور کند، بایستی گفت که اولا احترام مردم به اغنیا، احترام به شخص غنی نیست؛ بلکه احترام به اموال وی است و اگر همان شخص روزی فقیر شود، دیگر عموم مردم به او احترام نخواهند گذاشت و این یعنی آن احترام و بزرگداشت، احترامی حقیقی نیست. اما در مورد علمای راستین، وضع به گونه دیگری است. احترام به این اشخاص، در نتیجه بزرگی ذات ایشان است و به همین دلیل تا آخر عمرشان، افرادی قابل احترام خواهند بود. دوما اینکه احترام توده مردم به شخصی، اثبات فضیلت وی نمیکند. چه افرادی را در همین دوران خودمان میشناسیم که مورد تکریم برخی عوام قرار دارند ولی در جهل مرکب به سر میبرند.
3) بایستی به این نکته توجه کنیم که علم میتواند ثروت تولید کند ولی ثروت نمیتواند علم تولید کند. برای اثبات این مساله کافیست به جامعه نگاهی گذرا بیندازیم.
4) در قرآن و احادیث، علم یکی از بزرگترین نعمت ها و فضیلت ها شمرده شده است.
در آیات 15 و 16 سوره مبارکه نمل میخوانیم:
وَ لَقَدْ ءَاتَيْنَا دَاوُدَ وَ سُلَيْمَانَ عِلْمًا وَ قَالَا الحَْمْدُ لِلَّهِ الَّذِى فَضَّلَنَا عَلىَ‏ كَثِيرٍ مِّنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِينَ *** وَ وَرِثَ سُلَيْمَانُ دَاوُدَ وَ قَالَ يَأَيُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّيرِْ وَ أُوتِينَا مِن كلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ إِنَّ هَاذَا لهَُوَ الْفَضْلُ الْمُبِينُ.
ترجمه:
و ما به داوود و سليمان، دانشى عظيم داديم و آنان گفتند: «ستايش از آن خداوندى است كه ما را بر بسيارى از بندگان مؤمنش برترى بخشيد.» ***و سليمان وارث داوود شد، و گفت: «اى مردم! زبان پرندگان به ما تعليم داده شده، و از هر چيز به ما عطا گرديده اين فضيلت آشكارى است.»
آیت الله مکارم در جلد اول کتاب " پیام قرآن " چنین مینویسند:
" با اینکه ملک و حشمت سلیمان و داود در جهان نظیری نداشت ... به خصوص اینکه ابعاد حکومت سلیمان و داود از انسانها گذشته و جن و حیوانات و حتی نیروهای طبیعت را مانند باد، شامل میشد، باز هنگامی که خداوند نعمت و موهبت خودش را بر این پدر و فرزند میشمرد، نخست از نعمت علم و معرفت سخن میگوید و آنها نیز به همین دلیل خدا را سپاس گفتند که خداوند آنها را بر بسیاری از بندگانش برتری بخشیده و نیز قابل توجه اینکه سلیمان با آن حشمت عظیم ... به علم کم اهمیتی مانند آشنایی با سخن گفتن پرندگان افتخار میکند قبل از آنکه به حکومت عظیم و سایر مواهبش افتخار کند."
با توجه به مباحث فوق به این نتیجه میرسیم که افضلیت ثروت بر علم، توهمی بیش نیست و اصلا علم با ثروت قابل مقایسه نمیباشد.
در پایان نوشته خود را به احادیثی زیبا معطر میکنیم:
رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم:
" طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ."(1)
ترجمه :
" طلب علم بر هر مسلمانی واجب است. آگاه باشید که خداوند طالبان علم را دوست میدارد."

امام علی علیه السلام:
" يَا كُمَيْلُ مَا مِنْ حَرَكَةٍ إِلَّا وَ أَنْتَ مُحْتَاجٌ فِيهَا إِلَى مَعْرِفَة " (2)
ترجمه:
" ای کمیل! هیچ حرکتی نیست مگر اینکه تو در آن نیازمند به معرفت و شناخت هستی ".
امام علی علیه السلام:
" كَفَى بِالْعِلْمِ شَرَفاً أَنْ يَدَّعِيَهُ مَنْ لَا يُحْسِنُهُ وَ يَفْرَحَ إِذَا نُسِبَ إِلَيْهِ وَ كَفَى بِالْجَهْلِ ذَمّاً يَبْرَأُ مِنْهُ مَنْ هُوَ فِيهِ."(3)
ترجمه:
" در شرافت علم همین بس که افرادی که از آن آگاه نیستند آن را ادعا میکنند و اگر به آنان نسبت داده شود خوشحال میشوند و در مذمت جهل همین بس که حتی دارندگانش از آن تبری میجویند."
******************************************************************

پی نوشت ها:

1) بحار الانوار، ج1، ص 172
2) تحف العقول، ص 171 ( بر اساس نرم افزار جامع الاحادیث )
3) بحار الانوار، ج1، ص 185