آیت الله مکارم در تفسیر نمونه به هنگام تفسیر سوره حمد میفرمایند:
در ميان دانشمندان و علماء شيعه اختلافى در اين مساله نيست، كه بِسْمِ اللَّهِ جزء سوره حمد و همه سوره هاى قرآن است، اصولا ثبت" بِسْمِ اللَّهِ" در متن قرآن مجيد در آغاز همه سوره ها، خود گواه زنده اين امر است، زيرا مى دانيم در متن قرآن چيزى اضافه نوشته نشده است، و ذكر" بِسْمِ اللَّهِ" در آغاز سوره ها از زمان پيامبر (ص) تا كنون معمول بوده است.
و اما از نظر دانشمندان اهل تسنن، نويسنده تفسير المنار جمع آورى جامعى از اقوال آنها به شرح زير كرده است:
در ميان علما گفتگو است كه آيا بِسْمِ اللَّهِ در آغاز هر سوره اى جزء سوره است يا نه؟ دانشمندان پيشين از اهل مكه اعم از فقهاء و قاريان قرآن از جمله ابن كثير واهل كوفه از جمله عاصم و كسايى از قراء، و بعضى از صحابه و تابعين از اهل مدينه، و همچنين شافعى در كتاب جديد، و پيروان او و ثورى و احمد در يكى از دو قولش معتقدند كه جزء سوره است، همچنين علماى اماميه و از صحابه- طبق گفته آنان على (ع) و ابن عباس و عبد اللَّه بن عمر و ابو هريره، و از علماى تابعين سعيد بن جبير و عطا و زهرى و ابن المبارك اين عقيده را برگزيده اند.
سپس اضافه مى كند مهمترين دليل آنها اتفاق همه صحابه و كسانى كه بعد از آنها روى كار آمدند بر ذكر" بِسْمِ اللَّهِ" در قرآن در آغاز هر سوره اى- جز سوره برائت- است، در حالى كه آنها متفقا توصيه مى كردند كه قرآن را از آنچه جزء قرآن نيست پيراسته دارند، و به همين دليل" آمين" را در آخر سوره فاتحه ذكر نكرده اند ...(طبق نظر فقهای شیعه گفتن آمین بعد از سوره حمد در نماز موجب باطل شدن نماز میشود-مدیر سایت)
سپس از مالك و پيروان ابو حنيفه و بعضى ديگر نقل مى كند كه آنها بِسْمِ اللَّهِ را يك آيه مستقل مى دانستند كه براى بيان آغاز سوره ها و فاصله ميان آنها نازل شده است.
و از احمد (فقيه معروف اهل تسنن) و بعضى از قاريان كوفه نقل مى كند كه آنها بِسْمِ اللَّهِ را جزء سوره حمد مى دانستند نه جزء ساير سوره ها « تفسير المنار جلد اول صفحه 39- 40».(به نقل از تفسیر نمونه ، ج1، تفسیر سوره حمد)
از مجموع آنچه گفته شده چنين استفاده مى شود كه حتى اكثريت قاطع اهل تسنن نيز بِسْمِ اللَّهِ را جزء سوره مى دانند.
در اينجا بعضى از رواياتى را كه از طرق شيعه و اهل تسنن در اين زمينه نقل شده يادآور مى شويم: (و اعتراف مى كنيم كه ذكر همه آنها از حوصله اين بحث خارج، و متناسب با يك بحث فقهى تمام عيار است).
1- " معاوية بن عمار" از دوستان" امام صادق (ع) مى گويد از امام پرسيدم هنگامى كه به نماز بر مى خيزم" بِسْمِ اللَّهِ" را در آغاز حمد بخوانم؟ فرمود بلى مجددا سؤال كردم هنگامى كه حمد تمام شد و سوره اى بعد از آن مى خوانم" بسم اللَّه" را با آن بخوانم؟ باز فرمود آرى « كافى جلد 3 صفحه 312»
2- دارقطنى از علماى سنت به سند صحيح از على (ع) نقل مى كند كه مردى از آن حضرت پرسيد" السبع المثانى" چيست؟ فرمود: سوره حمد است، عرض كرد: سوره حمد شش آيه است فرمود: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ نيز آيه اى از آن است" « الاتقان جلد اول صفحه 136».
3- بيهقى محدث مشهور اهل سنت با سند صحيح از طريق ابن جبير از ابن عباس چنين نقل مى كند: استرق الشيطان من الناس، اعظم آية من القرآن بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ:" مردم شيطان صفت، بزرگترين آيه قرآن بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ را سرقت كردند" (اشاره به اينكه در آغاز سوره ها آن را نمى خوانند) « بيهقى جلد 2 صفحه 50».
گذشته از همه اينها سيره مسلمين همواره بر اين بوده كه هنگام تلاوت قرآن بِسْمِ اللَّهِ را در آغاز هر سوره اى مى خواندند، و متواترا نيز ثابت شده كه پيامبر (ص) آن را نيز تلاوت مى فرمود، چگونه ممكن است چيزى جزء قرآن نباشد و پيامبر و مسلمانان همواره آن را ضمن قرآن بخوانند و بر آن مداومت كنند.
و اما اينكه بعضى احتمال داده اند كه بسم اللَّه آيه مستقلى باشد كه جزء قرآن است اما جزء سوره ها نيست، احتمال بسيار سست و ضعيفى به نظر مى رسد، زيرا مفهوم و محتواى بِسْمِ اللَّهِ نشان مى دهد كه براى ابتدا و آغاز كارى است، نه اينكه خود يك مفهوم و معنى جدا و مستقل داشته باشد، در حقيقت اين جمود و تعصب شديد است كه ما بخواهيم براى ايستادن روى حرف خود هر احتمالى را مطرح كنيم و آيه اى همچون بِسْمِ اللَّهِ را كه مضمونش فرياد مى زند سر آغازى است براى بحثهاى بعد از آن، آيه مستقل و بريده از ما قبل و بعد بپنداريم.
تنها ايراد قابل ملاحظه اى كه مخالفان در اين رابطه دارند اين است كه مى گويند در شمارش آيات سوره هاى قرآن (بجز سوره حمد) معمولا بِسْمِ اللَّهِ را يك آيه حساب نمى كنند، بلكه آيه نخست را بعد از آن قرار مى دهند.
پاسخ اين سؤال را" فخر رازى" در تفسير كبير به روشنى داده است آنجا كه مى گويد: هيچ مانعى ندارد كه بِسْمِ اللَّهِ در سوره حمد به تنهايى يك آيه باشد و در سوره هاى ديگر قرآن جزئى از آيه اول محسوب گردد. (بنا بر اين مثلا در سوره كوثر" بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَرَ" همه يك آيه محسوب مى شود).
به هر حال مساله آن قدر روشن است كه مى گويند: يك روز معاويه در دوران حكومتش در نماز جماعت بِسْمِ اللَّهِ را نگفت، بعد از نماز جمعى از مهاجران و انصار فرياد زدند أ سرقت ام نسيت؟:" آيا بِسْمِ اللَّهِ را دزديدى يا فراموش كردى"؟ « بيهقى جزء دوم صفحه 49- حاكم نيز در مستدرك جزء اول صفحه 233 اين حديث را آورده و آن را حديث صحيح شمرده»
منبع: تفسیر نمونه، ج 1، تفسیر سوره حمد
توجه: منابع معرفی شده برای روایات، به نقل از تفسیر نمونه میباشد.
رسولُ اللَّهِ صلى الله عليه و آله: إذا غَضِبَ اللَّهُ عَلى امَّةٍ ولَم يُنزِل بِهَا العَذابَ، غَلَت أسعارُها، وقَصُرَت أعمارُها، ولَم تَربَح تُجّارُها، ولَم تَزكُ ثِمارُها، ولَم تَغزُر أنهارُها، وحُبِسَ عَنها أمطارُها، وسُلِّطَ عَلَيها شِرارُها.
ترجمه:
هر گاه خداوند بر امّتى خشم گيرد و بر آن عذاب نازل نكند، قيمتها در آن بالا مى رود، آبادانى اش كاهش مى يابد، بازرگانانش سود نمى برند، ميوه هايش رشد نمى كنند، جوى هايش پُر آب نمى گردند، باران بر آن فرو نمى بارد، و بَدانش بر آن سلطه مى يابند.
الكافي (ط - دارالحديث)، ج10، ص: 553
و آن حضرت فرمود: كسى كه كلمه «نمى دانم» را از دست بگذارد تير هلاكت بر مواضع حساس كشتنى اش نشيند.
منبع: نهج البلاغه، ترجمه انصاریان، حکمت 85
شبی یک ساعت دعا بخوانید. اگر حال دعا نداشتید باز هم خلوت با خدا را ترک نکنید. در بیداری سحر و ثلث آخر شب آثار عجیبی است. هر چیزی را که از خدا بخواهی از گدایی سحرها میتوان حاصل نمود. از گدایی سحرها کوتاهی نکنید که هرچه هست در آن است.
شیخ جعفر مجتهدی
پایگاه فرهنگی - مذهبی ازکی 1392 ©
کپی برداری از مطالب، با ذکر منبع مجاز میباشد
طراحی و پشتیبانی: آتروپات وب