خداوند متعال در آیه 155 سوره مبارکه بقره میفرماید :
وَ لَنَبْلُوَنَّكُم بِشىَ‏ْءٍ مِّنَ الخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرين:
در زمينه مساله آزمايش الهى بحث فراوان است، نخستين سؤالى كه به ذهن مى‏ رسد اين است كه مگر آزمايش براى اين نيست كه اشخاص يا چيزهاى مبهم و ناشناخته را بشناسيم و از ميزان جهل و نادانى خود بكاهيم؟ اگر چنين است خداوندى كه علمش به همه چيز احاطه دارد و از اسرار درون و برون همه كس و همه چيز آگاه است، غيب آسمان و زمين را با علم بى ‏پايانش مى‏ داند، چرا امتحان مى ‏كند؟ مگر چيزى بر او مخفى است كه با امتحان آشكار شود؟! پاسخ اين سؤال مهم را در اينجا بايد جستجو كرد كه مفهوم آزمايش و امتحان در مورد خداوند با آزمايش هاى ما بسيار متفاوت است.

آزمايش‏هاى ما همانست كه در بالا گفته شد يعنى براى شناخت بيشتر و رفع ابهام و جهل است، اما آزمايش الهى در واقع همان" پرورش و تربيت" است.
توضيح اينكه در قرآن متجاوز از بيست مورد امتحان به خدا نسبت داده شده است، اين يك قانون كلى و سنت دائمى پروردگار است كه براى شكوفا كردن استعدادهاى نهفته (و از قوه به فعل رساندن آنها) و در نتيجه پرورش دادن بندگان آنان را مى ‏آزمايد، يعنى همانگونه كه فولاد را براى استحكام بيشتر در كوره مى ‏گدازند تا به اصطلاح آبديده شود، آدمى را نيز در كوره حوادث سخت پرورش مى ‏دهد تا مقاوم گردد.
در واقع امتحان خدا به كار باغبانى پر تجربه شبيه است كه دانه‏ هاى مستعد را در سرزمين هاى آماده مى‏ پاشد، اين دانه ‏ها با استفاده از مواهب طبيعى شروع به نمو و رشد مى‏ كنند، تدريجا با مشكلات مى ‏جنگند و با حوادث پيكار مى ‏نمايند در برابر طوفانهاى سخت و سرماى كشنده و گرماى سوزان ايستادگى به خرج مى ‏دهند تا شاخه گلى زيبا يا درختى تنومند و پر ثمر بار آيد كه بتواند به زندگى و حيات خود در برابر حوادث سخت ادامه دهد.
سربازان را براى اينكه از نظر جنگى نيرومند و قوى شوند به مانورها و جنگهاى مصنوعى مى ‏برند و در برابر انواع مشكلات تشنگى، گرسنگى، گرما و سرما، حوادث دشوار، موانع سخت، قرار مى‏ دهند تا ورزيده و آبديده شوند. و اين است رمز آزمايش هاى الهى.
قرآن مجيد به اين حقيقت در جاى ديگر تصريح كرده مى ‏گويد وَ لِيَبْتَلِيَ اللَّهُ ما فِي صُدُورِكُمْ وَ لِيُمَحِّصَ ما فِي قُلُوبِكُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ:" او آنچه را شما در سينه داريد مى ‏آزمايد تا دلهاى شما كاملا خالص گردد و او به همه اسرار درون شما آگاه است" (آل عمران- 154).
امير مؤمنان على علیه السلام تعريف بسيار پر معنى در زمينه فلسفه امتحانات الهى دارد مى‏ فرمايد:
و ان كان سبحانه اعلم بهم من انفسهم و لكن لتظهر الافعال التي بها يستحق الثواب و العقاب:
" گرچه خداوند به روحيات بندگانش از خودشان آگاهتر است ولى آنها را امتحان مى ‏كند تا كارهاى خوب و بد كه معيار پاداش و كيفر است از آنها ظاهر گردد".( نهج البلاغه كلمات قصار جمله 93)
يعنى صفات درونى انسان به تنهايى نمى ‏تواند معيارى براى ثواب و عقاب گردد مگر آن زمانى كه در لابلاى اعمال انسان خودنمايى كند، خداوند بندگان را مى ‏آزمايد تا آنچه در درون دارند در عمل آشكار كنند، استعدادها را از قوه به فعل برسانند و مستحق پاداش و كيفر او گردند.
اگر آزمايش الهى نبود اين استعدادها شكوفا نمى ‏شد و درخت وجود انسان ميوه ‏هاى اعمال بر شاخسارش نمايان نمى ‏گشت و اين است فلسفه آزمايش الهى در منطق اسلام.
منبع: تفسیر نمونه ج 1 ذیل آیه 155 سوره بقره