آیت الله مکارم در تفسیر سوره حمد میفرماید:

" فاتحة الكتاب" به معنى آغازگر كتاب (قرآن) است، و از روايات مختلفى كه از پيامبر ص نقل شده به خوبى استفاده مى‏شود كه اين سوره در زمان خود پيامبر ص نيز به همين نام شناخته مى‏شده است.
از اينجا دريچه ‏اى به سوى مساله مهمى از مسائل اسلامى گشوده مى‏شود و آن اينكه بر خلاف آنچه در ميان گروهى مشهور است كه قرآن در عصر پيامبر ص به صورت پراكنده بود، بعد در زمان ابو بكر يا عمر يا عثمان جمع‏آورى شد قرآن در زمان خود پيامبر ص به همين صورت امروز جمع‏آورى شده بود، و سرآغازش همين سوره حمد بوده است، و الا نه اين سوره نخستين سوره‏اى بوده است كه بر پيامبر ص نازل شده، و نه دليل ديگرى براى انتخاب نام فاتحة الكتاب براى اين سوره وجود دارد.
مدارك متعدد ديگرى در دست است كه اين واقعيت را تاييد مى‏كند كه قرآن به صورت مجموعه‏اى كه در دست ماست در عصر پيامبر ص و به فرمان او جمع‏آورى شده بود.
" على بن ابراهيم" از امام صادق علیه السلام نقل كرده كه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم به على علیه السلام فرمود:" قرآن در قطعات حرير و كاغذ و امثال آن پراكنده است آن را جمع‏آورى كنيد" سپس اضافه مى‏كند على علیه السلام از آن مجلس برخاست و آن را در پارچه زرد رنگى جمع‏آورى نمود سپس بر آن مهر زد (و انطلق على (ع) فجمعه فى ثوب اصفر ثم ختم عليه) « تاريخ القرآن ابو عبد اللَّه زنجانى صفحه 44».
گواه ديگر اينكه" خوارزمى" دانشمند معروف اهل تسنن در كتاب" مناقب" از" على بن رياح" نقل مى‏كند كه على بن ابى طالب و ابى بن كعب، قرآن را در زمان رسول خدا ص جمع‏آورى كردند.
سومين شاهد جمله‏اى است كه" حاكم" نويسنده معروف اهل سنت در كتاب" مستدرك" از" زيد بن ثابت" آورده است:
زيد مى‏گويد:" ما در خدمت پيامبر ص قرآن را از قطعات پراكنده جمع‏آورى مى‏كرديم و هر كدام را طبق راهنمايى پيامبر ص در محل مناسب خود قرار مى‏داديم، ولى با اينحال اين نوشته‏ها متفرق بود پيامبر ص به على ع دستور داد كه آن را يك جا جمع كند، و ما را از ضايع ساختن آن بر حذر مى‏داشت".
سيد مرتضى دانشمند بزرگ شيعه مى‏گويد:" قرآن در زمان رسول اللَّه به همين صورت كنونى جمع‏آورى شده بود" « مجمع البيان جلد اول صفحه 15».
طبرانى و ابن عساكر از" شعبى" چنين نقل مى‏كنند كه شش نفر از انصار قرآن را در عصر پيامبر ص جمع‏آورى كردند « منتخب كنز العمال ج 2 صفحه 52» و قتاده نقل مى‏كند كه از انس پرسيدم چه كسى قرآن را در عصر پيامبر ص جمع‏آورى كرد، گفت چهار نفر كه همه از انصار بودند: ابى بن كعب، معاذ، زيد بن ثابت، و ابو زيد « صحيح بخارى ج 6 صفحه 102» و بعضى روايات ديگر كه نقل همه آنها به طول مى‏انجامد.
به هر حال علاوه بر اين احاديث كه در منابع شيعه و اهل تسنن وارد شده انتخاب نام فاتحة الكتاب براى سوره حمد- همانگونه كه گفتيم- شاهد زنده‏اى براى اثبات اين موضوع است.
در اينجا اين سؤال پيش مى‏آيد كه چگونه مى‏توان اين گفته را باور كرد با اينكه در ميان گروهى از دانشمندان معروف است كه قرآن پس از پيامبر ص جمع‏آورى شده، (بوسيله على ع يا كسان ديگر).
در پاسخ اين سؤال بايد گفت: اما قرآنى كه على ع جمع‏آورى كرد تنها خود قرآن نبود بلكه مجموعه‏اى بود از قرآن و تفسير و شان نزول آيات، و مانند آن.
و اما در مورد عثمان قرائنى در دست است كه نشان مى‏دهد عثمان براى جلوگيرى از اختلاف قرائت‏ها اقدام به نوشتن قرآن واحدى با قرائت و نقطه‏گذارى نمود (چرا كه تا آن زمان نقطه‏گذارى معمول نبود).
و اما اصرار جمعى بر اينكه قرآن به هيچوجه در زمان پيامبر ص جمع آورى نشده و اين افتخار نصيب عثمان يا خليفه اول و دوم گشت شايد بيشتر به خاطر فضيلت سازى بوده باشد، و لذا هر دسته‏اى اين فضيلت را به كسى نسبت مى‏دهد و روايت در مورد او نقل مى‏كند.
اصولا چگونه مى‏توان باور كرد پيامبر ص چنين كار مهمى را ناديده گرفته باشد در حالى كه او به كارهاى بسيار كوچك هم توجه داشت، مگر نه اين است كه قرآن قانون اساسى اسلام، كتاب بزرگ تعليم و تربيت، زير بناى همه برنامه‏هاى اسلامى و عقائد و اعتقادات است؟ آيا عدم جمع‏آورى آن در عصر پيامبر ص اين خطر را نداشت كه بخشى از قرآن ضايع گردد و يا اختلافاتى در ميان مسلمانان بروز كند؟
به علاوه حديث مشهور" ثقلين" كه شيعه و سنى آن را نقل كرده‏اند كه پيامبر ص فرمود من از ميان شما مى‏روم و دو چيز را به يادگار مى‏گذارم" كتاب خدا" و" خاندانم" اين خود نشان مى‏دهد كه قرآن به صورت يك كتاب جمع آورى شده بود.
و اگر مى‏بينيم رواياتى كه دلالت بر جمع‏آورى قرآن توسط گروهى از صحابه زير نظر پيامبر ص دارد، از نظر تعداد نفرات مختلف است مشكلى ايجاد نمى‏كند، ممكن است هر روايت عده‏اى از آنها را معرفى كند.

منبع: تفسیر نمونه، ج1، ذیل تفسیر سوره حمد