شاید بارها این سوال ذهن شما را مشغول کرده باشد که چه شرایطی باید رعایت شود تا دعا مستجاب شود. در این مطلب به بیان این مطلب به نقل از جلد اول تفسیر نمونه خواهیم پرداخت.

در روايات اسلامى شرائطى بر استجابت دعا مى ‏خوانيم از جمله:
1- براى اجابت دعا بايد قبل از هر چيز در پاكى قلب و روح كوشيد، و از گناه توبه كرد، و خودسازى نمود، و از زندگى رهبران الهى الهام گرفت.
از امام صادق علیه السلام نقل شده كه فرمود:
اياكم ان يسئل احدكم ربه شيئا من حوائج الدنيا و الاخرة حتى يبدء بالثناء على اللَّه و المدحة له و الصلاة على النبى و آله، ثم الاعتراف بالذنب، ثم المسالة :

مبادا هيچ يك از شما از خدا تقاضايى كند مگر اينكه نخست حمد و ثناى او را بجا آورد و درود بر پيامبر و آل او بفرستد بعد به گناه خود نزد او اعتراف (و توبه) كند سپس دعا نمايد ( سفينة البحار جلد اول صفحه 448 و 449).
2- در پاكى زندگى از اموال غصب و ظلم و ستم بكوشد، و تغذيه او از حرام نباشد از پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده:
من احب ان يستجاب دعائه فليطب مطعمه و مكسبه :

" كسى كه دوست دارد دعايش مستجاب گردد بايد غذا و كسب خود را پاك كند" ( سفينة البحار جلد اول صفحه 448 و 449).
3- از مبارزه با فساد و دعوت بسوى حق خود دارى نكند، زيرا آنها كه امر بمعروف و نهى از منكر را ترك مى‏ گويند دعاى مستجابى ندارند، چنان كه از پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نقل شده:
لتامرن بالمعروف و لتنهن عن المنكر، او ليسلطن اللَّه شراركم على خياركم و يدعوا خياركم فلا يستجاب لهم:

" بايد امر به معروف و نهى از منكر كنيد و الا خداوند بدان را بر نيكان شما مسلط مى‏ كند و هر چه دعا كنند مستجاب نخواهد شد"! ( سفينة البحار جلد اول صفحه 448 و
449).
در حقيقت ترك اين وظيفه بزرگ" نظارت ملى" نابساماني هايى در اجتماع به وجود مى ‏آورد كه نتيجه آن خالى ماندن صحنه اجتماع براى بدكاران است، و دعا براى برطرف شدن نتايج آن بى اثر است زيرا اين وضع نتيجه قطعى اعمال خود انسان مى ‏باشد.
4- عمل به پيمانهاى الهى- ايمان و عمل صالح و امانت و درستكارى يكى ديگر از شرائط استجابت دعا است. زيرا آن كس كه به عهد خويش در برابر پروردگارش وفا نكند نبايد انتظار داشته باشد كه مشمول وعده اجابت دعا از ناحيه پروردگار باشد.
كسى نزد امير مؤمنان على علیه السلام از عدم استجابت دعايش شكايت كرد و گفت با اينكه خداوند فرموده دعا كنيد من اجابت مى ‏كنم، چرا ما دعا مى‏ كنيم و به اجابت نمى ‏رسد؟! اما در پاسخ فرمود:
ان قلوبكم خان بثمان خصال:
اولها: انكم عرفتم اللَّه فلم تؤدوا حقه كما اوجب عليكم، فما اغنت عنكم معرفتكم شيئا.
و الثانية: انكم آمنتم برسوله ثم خالفتم سنته و امتم شريعته فاين ثمرة ايمانكم؟
و الثالثة: انكم قراتم كتابه المنزل عليكم فلم تعملوا به، و قلتم سمعنا و اطعنا ثم خالفتم! و الرابعه: انكم قلتم تخافون من النار، و انتم فى كل وقت تقدمون اليها بمعاصيكم، فاين خوفكم؟
و الخامسة: انكم قلتم ترغبون فى الجنة، و انتم فى كل وقت تفعلون ما يباعدكم منها فاين رغبتكم فيها؟
و السادسة: انكم اكلتم نعمة المولى فلم تشكروا عليها! و السابعة: ان اللَّه امركم بعداوة الشيطان، و قال إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا، فعاد يتموه بلاقول، و واليتموه بلا مخالفة.
و الثامنة: انكم جعلتم عيوب الناس نصب اعينكم و عيوبكم وراء ظهوركم تلومون من انتم احق باللوم منه فاى دعاء يستجاب لكم مع هذا و قد سددتم ابوابه و طرقه؟ فاتقوا اللَّه و اصلحوا اعمالكم و اخلصوا سرائركم و امروا بالمعروف و انهوا عن المنكر فيستجيب لكم دعائكم :
" قلب و فكر شما در هشت چيز خيانت كرده (لذا دعايتان مستجاب نمى ‏شود):
1- شما خدا را شناخته ‏ايد اما حق او را ادا نكرده ‏ايد، به همين دليل شناخت شما سودى بحالتان نداشته!.
2- شما به فرستاده او ايمان آورده ‏ايد سپس با سنتش به مخالفت برخاسته ‏ايد ثمره ايمان شما كجا است؟
3- كتاب او را خوانده ‏ايد ولى به آن عمل نكرده‏ ايد، گفتيد شنيديم و اطاعت كرديم سپس به مخالفت برخاستيد!

4- شما مى ‏گوئيد از مجازات و كيفر خدا مى‏ ترسيد، اما همواره كارهايى مى‏ كنيد كه شما را به آن نزديك مى ‏سازد ...
5- مى‏ گوئيد به پاداش الهى علاقه داريد اما همواره كارى انجام مى ‏دهيد كه شما را از آن دور مى ‏سازد ...
6- نعمت خدا را مى‏ خوريد و حق شكر او را ادا نمى ‏كنيد.
7- به شما دستور داده دشمن شيطان باشيد (و شما طرح دوستى با او مى ‏ريزيد) ادعاى دشمنى با شيطان داريد اما عملا با او مخالفت نمى ‏كنيد.
8- شما عيوب مردم را نصب العين خود ساخته و عيوب خود را پشت سر افكنده ‏ايد ... با اين حال چگونه انتظار داريد دعايتان به اجابت برسد؟ در حالى كه خودتان درهاى آن را بسته ‏ايد؟ تقوا پيشه كنيد، اعمال خويش را اصلاح نمائيد امر به معروف و نهى از منكر كنيد تا دعاى شما به اجابت برسد".( سفينة البحار ج 1- صفحه 448 و 449).
اين حديث پر معنى با صراحت مى ‏گويد:
وعده خداوند به اجابت دعا يك وعده مشروط است نه مطلق، مشروط به آنكه شما به وعده‏ ها و پيمانهاى خود عمل كنيد در حالى كه شما از 8 راه پيمان شكنى كرده ‏ايد، و اگر به اين پيمان شكنى پايان دهيد دعاى شما مستجاب مى ‏شود.
عمل به دستورات هشتگانه فوق كه در حقيقت شرائط استجابت دعا است براى تربيت انسان و به كار گرفتن نيروهاى او در يك مسير سازنده و ثمر بخش كافى است.
5- ديگر از شرائط استجابت دعا توام گشتن آن با عمل و تلاش و كوشش است در كلمات قصار امير مؤمنان على علیه السلام مى‏ خوانيم: الداعى بلا عمل
كالرامى بلا وتر! (نهج البلاغه- حكمت 337):

" دعا كننده بدون عمل و تلاش مانند تيرانداز بدون" زه" است"!.
با توجه به اينكه" وتر" (زه) عامل حركت و وسيله پيش راندن تير به سوى هدف است نقش" عمل" در تاثير" دعا" روشن مى‏ گردد.
مجموع شرائط پنجگانه فوق روشنگر اين واقعيت است كه دعا نه تنها نبايد جانشين اسباب طبيعى و وسائل عادى براى وصول به هدف گردد، بلكه براى اجابت آن بايد در برنامه‏ هاى زندگى دعا كننده دگرگونى كلى به عمل آيد، روحيات شخص، نوسازى شود، و در اعمال پيشين تجديد نظر گردد. آيا چسبانيدن عنوان" مخدر" به دعا با چنين شرايطى نشانه بى ‏اطلاعى و يا اعمال غرض نيست؟!
منبع: تفسیر نمونه، جلد اول، ذیل آیه 186 سوره مبارکه بقره
توجه: منابع معرفی شده برای روایات، منابعی است که در تفسیر نمونه معرفی شده است.