انسان در عالم دنیا، گریزی از مواجه شدن و رسیدن به مصیبت، کاستی، درد و رنج ندارد. زیرا اقتضای این عالم، تضادها و محدودیت هایی است که چنین حوادثی را به دنبال خواهد داشت و همین امر، منشا آزمایش ها و امتحان های الهی از بندگان خویش است.
وَ لَنَبْلُوَنَّكُم بِشىَ‏ْءٍ مِّنَ الخوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابرينَ*الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ (بقره/155 و 156)
در یک تقسیم بندی کلی، مصیبت هایی که به انسان وارد میشود، در دو قسم قرار میگیرند:
اول) مصیبت هایی که نتیجه اعمال انسان است.
ظَهَرَ الْفَسَادُ فىِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِى النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِى عَمِلُواْ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُون (روم/41)
وَ مَا أَصَبَكُم مِّن مُّصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكمُ‏ْ وَ يَعْفُواْ عَن كَثِير (شوری/30)
از آیات فوق استفاده میشود که اولا ظهور اینگونه مصایب از جانب خداوند، لطفی بر بشر است تا تنبه یافته و توبه کند. ثانیا لطف پروردگار اقتضا میکند که آثار تمامی گناهان را بر اعمال مترتب نکند.
وَ لَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِم مَّا تَرَكَ عَلَيها مِن دَابَّةٍ وَ لَاكِن يُؤَخِّرُهُمْ إِلىَ أَجَلٍ مُّسَمًّى فَإِذَا جَاءَ أَجَلُهُمْ لَا يَسْتَاخِرُونَ سَاعَةً وَ لَا يَسْتَقْدِمُون (نحل/61)

دوم) مصیبت هایی که سنت الهی در جهان است:
مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ فىِ الْأَرْضِ وَ لَا فىِ أَنفُسِكُمْ إِلَّا فىِ كِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبرَأَهَا إِنَّ ذَالِكَ عَلىَ اللَّهِ يَسِيرٌ* لِّكَيْلَا تَأْسَوْاْ عَلىَ‏ مَا فَاتَكُمْ وَ لَا تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَئكُمْ وَ اللَّهُ لَا يُحِبُّ كلُ‏َّ مُختَالٍ فَخُور(حدید/22 و 23)
مَا أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مَن يُؤْمِن بِاللَّهِ يَهدِ قَلْبَهُ وَ اللَّهُ بِكلُ‏ِّ شىَ‏ْءٍ عَلِيم ( تغابن/11)
از این دو آیه استفاده میشود که برای انسانها به جهت توجه آنان به اسباب و مسببات این عالم، غفلت هایی از عالم غیب و ارتباط امور این عالم با آن عالم در وجودشان ایجاد میشود که رذایل نفسانی مانند فخرفروشی و خودپسندی را به دنبال دارد اگرچه شخص به اعمال بدی هم مبتلا نشود. اما ورود مصیبت ها، برای بیداری و تنبه او به عالم غیب است که آنچه به دست می آورد را بی ارتباط با اعطای حق تعالی نداند تا بوسیله آن به دیگران فخر نفروشد و نیز احساس اعتماد به خود ننماید و اگر از رسیدن به مواهبی محروم شد، بداند حکمت هایی در کار است و مصلحت او نیست. بنده از این راه میفهمد که مصیبت ها تحت تدبیر الهی است. لذا تحمل آنها برای او آسان میشود. زیرا میخواهد او را به آگاهی های والایی رسانده و تربیت نماید. عموم مردم به هر دو قسم مصیبت مبتلا هستند. اما کسانی که قدم در عرصه توحید نهاده و از مصیبت هایی که نتیجه عمل بد است رهایی یافته و تنها به مصیبت های قسم دوم مبتلا میشوند، هنگام برخورد با چنین مصیبت هایی، استفاده تربیتی میکنند و انتساب آن مصیبت ها به خداوند را مشاهده میکنند. لذا هرگز از آن مصیبت ها، متاثر و متالم نمیشوند. امام علی علیه السلام دوران های سخت نبرد با دشمن را چنین توصیف فرموده است:
فَلَقَدْ كُنَّا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ إِنَّ الْقَتْلَ لَيَدُورُ عَلَى الْآباءِ وَ الْأَبْنَاءِ وَ الْإِخْوَانِ وَ الْقَرَابَاتِ فَمَا نَزْدَادُ عَلَى كُلِّ مُصِيبَةٍ وَ شِدَّةٍ إِلَّا إِيمَاناً وَ مُضِيّاً عَلَى الْحَقِّ وَ تَسْلِيماً لِلْأَمْرِ وَ صَبْراً عَلَى مَضَضِ الْجِرَاح‏(نهج البلاغه صبحی صالح، خطبه
122)
« به تحقیق با رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بودیم در حالی که کشتار، گرداگرد پدران، فرزندان، برادران و خویشاوندان ما دور میزد. اما از وارد شدن هر مصیبت و شدتی، جز بر ایمان خود نمی افزودیم و بیشتر در پیمودن راه حق و تسلیم بودن در برابر اوامر الهی و شکیبایی بر درد جراحت های سوزان، مصمم میشدیم.»
همچنین چهره امام حسین علیه السلام در اوج فشار های آخرین لحظات زندگی، برافروخته تر میشد و بر شدت انس و ایمان ایشان به پروردگار متعال افزوده میگشت.
منبع: کتاب شرح حدیث عنوان بصری (استاد تحریری) صص 247-243