آیت الله بهجت رحمة الله علیه فرمودند :
هر عمل خیری حدی از آن مطلوب است که اگر از آن حد گذشت ، ضدش حاصل میشود . یعنی اگر انسان پایین تر از حد مطلوب انجام داد ، قاصر و یا مقصر است و اگر بالاتر از حد مطلوب بود ، به صعوبت مبتلا میشود تا اینکه به حدی میرسد که غیر ممکن و غیر مقدور بشر میگردد . مانند نماز که بدن انسان طاقت زیاد نماز خواندن را ندارد و یا ( بیش از اندازه مطلوب نماز خواندن ) مزاحم خیراتی است که به سبب نماز از انسان فوت میشوند به گونه ای که دیگر انسان میتواند آنها را مثل گذشته انجام دهد . سایر خیرات و طاعات نیز اینگونه است به جز " ذکر الله " چنانکه در روایت دارد که حدی برای آن نیست . ...

البته مقصود ذکر لسانی نیست . زیرا در اثر ( بیش از حد مطلوب انجام دادن آن نیز ) اعضا و جوارح انسان به ملالت و ضعف و عجز و سستی دچار میشوند . بلکه ذکر الله که حدی ندارد اعم از ذکر قلبی و لسانی بلکه اعم از ذکر بدنی است . چون تمام طاعات و همه س آنچه مرضی خداست ذکر الله است و اینگونه ذکر با همه طاعات ، جمع و با هرنوع طاعت پیاده میشود ؛ نظیر قضای حوایج ، ادای واجبات ، بلکه به جا آوردن مستحبات که نزد اهلش ذکر الله است بلکه ترک مکروهات و محرمات هم ذکر الله است . در آن روایت از امام صادق علیه السلام آمده است :
مِنْ أَشَدِّ مَا فَرَضَ اللَّهُ عَلَى خَلْقِهِ ذِكْرُ اللَّهِ كَثِيراً ثُمَّ قَالَ لَا أَعْنِي سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ وَ إِنْ كَانَ مِنْهُ وَ لَكِنْ ذِكْرَ اللَّهِ عِنْدَ مَا أَحَلَّ وَ حَرَّمَ فَإِنْ كَانَ طَاعَةً عَمِلَ بِهَا وَ إِنْ كَانَ مَعْصِيَةً تَرَكَهَا.( 1 )
ترجمه :
" سخت‏تر چيزى كه خدا بر خلقش واجب ساخته، ذكر بسيار خداست، مقصودم گفتن‏سبحان اللَّه و الحمد اللَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اكبر نيست، اگر چه اين هم از جمله ذكر است، بلكه مقصود ياد آوردن خداست در آنچه حلال و حرام فرموده كه اگر طاعت خداست عمل كند و اگر مصيبت است ترك نمايد."
یعنی ذکر قلبی محض . آیا واقعا سبحان الله است و اشد تذکیرا است یا این گفتار حضرت یوسف علیه السلام که :
قَالَ مَعَاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبىّ‏ِ أَحْسَنَ مَثْوَاىَ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ( 2 )
ترجمه :
(يوسف) گفت: «پناه مى‏برم به خدا! او [عزيز مصر] صاحب نعمت من است مقام مرا گرامى داشته (آيا ممكن است به او ظلم و خيانت كنم؟!) مسلّماً ظالمان رستگار نمى‏شوند!»
بسم الله ، بفرمایید . کار گذشته بود که قرآن میفرماید :
وَ هَمَّ بها لَوْ لَا أَن رَّءَا بُرْهَنَ رَبِّهِ( 3 )
ترجمه :
او ( حضرت یوسف علیه السلام ) نيز- اگر برهان پروردگار را نمى‏ديد- قصد وى مى‏نمود.
آیا همه اش به اختیار او بود یا خدا حفظ کرد ؟ چه کار کرد ؟ آیا کاری کرد جز اینکه برهان رب را دید ؟ البته قطعا هزاران کار بیش از آن انجام داده بود تا اسباب برهان رب را در اوقات خلوت تحصیل کرده بود که در آن موقعیت حساس ، برهان رب را دید .
منبع : در محضر آیت الله بهجت نوشته محمد حسین رخشاد ، ج 1 ، ص 7

---

 

1) اصول کافی ، ج 2 ، ص 80
2) سوره یوسف ، آیه 23
3) سوره یوسف ، آیه 24