برای برقراری ارتباط با خداوند متعال و قرب به او، راههای زیادی وجود دارد؛ مانند اقامه نماز، قرائت قرآن و ... یکی از این راهها که بسیار مورد تاکید قرار گرفته است، دعا و مناجات است. در روایتی آمده است که :" الدعاء مخ العباده " یعنی دعا، جوهره و اصل عبادت است. همانگونه که در سخن گفتن و برخورد با اشخاص مختلف، شان آنها را مورد توجه قرار میدهیم، در دعا نیز بایستی بدانیم که در مقابل چه وجودی قرار گرفته ایم و با چه موجود با عظمتی سخن میگوییم. عدم توجه به این مطلب، احیانا باعث بی ادبی و جسارت هایی به ساحت قدس حضرت حق جل عزه خواهد شد.

بنابراین در کنار خواندن خداوند متعال به زبان خویشتن و کلمات و جملاتی که از وجود خودمان تراوش مینماید، توجه و خواندن خداوند متعال و مناجات با او که محبوب حقیقی است با استفاده از دعاهایی که از حضرات معصومین علیهم السلام روایت شده اند، بهترین نوع مناجات و دعا است. زیرا سرتاسر این دعاها، همه اش ادب است و علم است و بیان عجز بنده است و ستودن ذات حق تعالی به صفات کمالیه و تنزیه او از هرگونه نقص.
لکن آنچه در خواندن این دعاها مهم مینماید، اموری چند است:
1) دعا و مناجات در کتب معتبر نقل شده باشد.
2) توجه به بعد علمی دعا و بعد عملی آن به همراه سوز دل و اشک چشم: دعاها و مناجات های ماثوره از حضرات معصومین علیهم السلام، اقیانوس هایی از علوم و معارفند که به دست ما رسیده اند. خواندن این دعاها بدون توجه به معانی بلند آنها، به نظر حقیر، جفا در حق آن دعا و ظلم در حق خویشتن است.
3) توجه به حقیقت دعا: استاد تحریری در این مورد میفرمایند: " نکته مهمی که در این دعاها و مناجات، باید مورد توجه قرار بگیرد، توجه به حقایق گوناگونی است که آنها دارند. چون حقیقت دعا وقتی برای انسان ظاهر میشود که توجه به حقایق نهفته آن داشته باشد تا آن حقایق و حقیقت دعا را در وجودش تحقق دهد. زیرا دعاها دو چهره دارند:
1) حقیقت دعا که نوعا مخفی است و معمولا مورد توجه قرار نمیگیرد و آن توجه به کمالات وجودیه حق تعالی است.
2) چهره ظاهری دعا که درخواست عبد از ناحیه حق تعالی است.
و مخفی نماند که تا انسان درنیابد که کمالات حق، ذاتیه است، دعا در وجودش به عنوان عبد تحقق پیدا نمیکند تا بتواند افاضه آن کمالات را برای خویش طلب نماید و آثار آن در وجودش ظاهر شود.مانند طلب عفو از او که اثرش زدوده شدن آثار گناهان است."
برای آگاهی از بعد علمی دعا و حقیقت دعا، مراجعه به کتبی که در شرح دعاها نوشته شده اند، بسیار لازم به نظر میرسد. یکی از علمایی که در این زمینه بسیار تلاش نموده است و کتب شرح دعاهای ایشان به نظر حقیر از بهترین کتاب ها در این نوع است، حضرت استاد محمد باقر تحریری حفظه الله میباشد. از ایشان در شرح دعاها و برخی احادیث، کتب زیادی به چاپ رسیده است که امید است خوانندگان محترم، از این کتابها اسئتفاده نمایند. ( البته در مراجعه به کتابهای ایشان، بایستی به سطح علمی خودمان توجه کنیم. چون کتابهای ایشان در سه سطح نوشته شده اند که بعضا مطالب سنگین و عمیق توحیدی در آنها وجود دارد که شاید با سطح علمی ما مناسیت نداشته باشد. پس بهتر است قبل از مراجعه به کتب ایشان با یک عالم آگاه مشورت شود.)
یکی از کتابهای ایشان،" شرح مناجات تائبین " امام زین العابدین علیه السلام میباشد. این اولین مناجات از مناجات های 15 گانه امام سجاد علیه السلام است که با نام " مناجات خمسة عشر " معروفند و در مفاتیح هم ذکر شده اند.
ما در این سلسله نوشتارها به فضل الهی، مطالب و نکات بیان شده در این کتاب را با کمی شرح و توضیح، بیان خواهیم کرد تا انشاالله همه خوانندگان از مطالب آن استفاده کافی را ببرند و برای مولف کتاب و این حقیر، از خداوند متعال تقاضای عفو و مغفرت بنمایند. لازم به ذکر است که در جاهایی که عین سخن مولف آورده میشود، حتما بین دو گیومه خواهد بود.
در این قسمت از این سلسله بحث ها، قصد ورود به خود مناجات را ندارم و این امر را به قسمت بعدی موکول میکنم و در این قسمت به بیان برخی خصوصیات این شرح با استفاده از بیان مولف محترم، اشاره کوتاهی میکنم.
1) توجه به طرز تفکر و منطق امام: برای بررسی سخن هرگوینده ای، توجه به منطق آن شخص ضروری است. مثلا فرض کنید که دوستتان به شما بگوید: " علی پسر خوبی است" . برای اینکه بفهمید منظور وی از این سخن چیست، باید بدانید که " خوب بودن " در کلام وی به چه چیزی اطلاق میشود؟ آیا ایمان و عمل صالح را میزان خوب بودن میداند یا هرکسی را که به خواسته های وی، اعم از معقول و غیر معقول، جواب مثبت دهد ، خوب میداند؟ در این کتاب به منطق و طرز تفکر آن امام همام تا حدی که برای مولف مقدور بوده، توجه شده است.
2) بررسی مناجات بدون خارج شدن از حال و هوای مناجات: در شرح مناجات ها، علاوه برتوجه به بعد علمی، بایستی به بعد عاطفی و احساسی آن نیز توجه نمود. شرح کاملا علمی بر یک مناجات، شرحی سرد و به غایت خشک خواهد بود.
3) تمسک به آیات و روایات در شرح این دعا با توجه به سنت و سیره معصومین علیهم السلام. نویسنده محترم در این زمینه میگوید:
" با توجه به منطق امام سجاد علیه السلام و ائمه علیهم السلام در دعاها ( که در حقیقت معارف قرآن را با تعبیر وتفسیر دعا و مناجات تعیین میکنند) به آیات و روایات نیز تمسک شده است."
پایان قسمت اول