شرح فراز اول مناجات التائبین:

الهی البستنی الخطایا ثوب مذلتی
توبه:
انسانها معمولا در غفلتند.امام علی علیه السلام فرمودند:« الناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا»(1) ( مردم در خوابند؛ پس وقتی که مردند متنبه میشوند ) اگر میبینیم که دروغ، حیله، چشم و هم چشمی، پیروی از انواع مد لباس و مو، تجملات، بد اخلاقی ها و بی هدفی ها در میان نوع بشر امری عادی محسوب میشود، به دلیل این است که آدمی در غفلت است. در این میان هستند کسانی که غفلتشان تا لحظه مرگ ادامه دارد و لحظه مرگ، لحظه بیداری آنان است. و برخی نیز هستند که قبل از مرگ بیدار میشوند، آگاه میشوند، میفهمند که از کجا آمده اند و به کجا آمده اند و چرا آمده اند و به کجا خواهند رفت. از این حالت بیداری تعبیر به حالت « یقظه » میشود و معنای لغوی یقظه هم همان بیداری است.

بعد از حصول حالت یقظه، انسان به ارتباط خود و خداوند متعال، توجه پیدا میکند و متوجه میشود که چقدر در محضر رب العالمین بی ادبی از وی سر زده است؛ میبیند که از طرف حضرت حق همه خوبی و احسان بوده است و از طرف وی، همه بدی! و در این هنگام با زبان حال میگوید:
ای دل چه اندیشیده ای در عذر آن تقصیرها زان سوی او چندان وفا زین سوی تو چندین جفا
نتیجه این بیداری و تفکر، حالت شریف توبه است. انسان درهمه عمر باید تائب باشد. چون هرقدر که معرفت انسان نسبت به خداوند متعال بیشتر شود، به معایبی در وجود خویش پی میبرد که در گذشته از آن آگاه نبوده است و در نتیجه از آنها هم توبه میکند و این عمل باید تا لحظه مرگ همراه آدمی باشد.
سوالی که در مورد این دعاها مطرح میشود، این است که با توجه بی اینکه ائمه علیهم السلام معصوم هستند، این نوع دعاها و مناجات ها چگونه با ایشان منطبق میشود؟ یعنی چرا امام معصوم علیهم السلام از خداوند طلب توبه و غفران میکند و یا عرض میکند که: «الهی البستنی الخطایا ثوب مذلتی»
در پاسخ به این سوال، استاد تحریری در صفحه 23 کتاب « شرح مناجات تائبین » بیان جالبی دارند که عینا نقل میکنیم:
« آنها هم در این زندگی دنیایی قرار دارند و در عین حال برای آنها در رابطه با خدای متعال حالاتی است که اصلا ما نمیتوانیم تصور بکنیم. وقتی حضرات ائمه علیهم السلام آن حالات متعالی را با این حالات عادی شان که اطاعت هم هست، مقایسه میکنند، این حالات عادی را برای خودشان خطا حساب میکنند. لذا به درگاه الهی اظهار تضرع میکنند ، این تعبیرات را به کار میبرند.اساسا اظهار تضرع به درگاه الهی، از بزرگ گرفته تا کوچک مطلوب است ... و هر شخص هر مقدار درجه معرفتش به حق تعالی بیشتر باشد، اظهار خضوعش بیشتر است. ما در نماز اظهار خضوع ویژه ای نداریم و توجه مان کم است، چون معرفتمان کم است. اما آنهایی که شناختشان به خداوند زیاد است، اصلا حالاتشان برای ما قابل تصور نیست. لذا نباید این مسائل را منکر شویم؛ چون من این مسائل را نمیفهمم پس بگویم نیست. زیرا نیافتن چیزی دلالت بر نبودن آن نمیکند ».
حالت ذلت :
اگر انسان در مورد خود و خداوند متعال به درستی فکر کند، پی به ضعف و احتیاج و فقر خویش و عظمت و بی نیازی خداوند متعال میبرد. در نتیجه احساس بزرگی نمیکند و برعکس، حالت ذلت در برابر آن وجود بی نهایت، به وی دست میدهد و این ذلتی است ممدوح. زیرا در اثر این ذلت، انسان سر بر آستان الهی مینهد و تنها راه عزت خود را، در راه بندگی میبیند.
نوع دیگری از ذلت مذموم هم هست که در اثر گناه ایجاد میشود. زیرا در اثر گناه، انسان مطرود درگاه الهی میشود و از رحمت الهی محروم میشود و در نتیجه احساس ذلت میکند. یعنی گناه انسان را ذلیل میکند ولی ذلت مذموم. چون از این ذلت نمیتوان در جهت قرب الی الله استفاده کرد. اگر انسان خود را با کسانی که زمانی با او بودند و اینک در مسیر سیر الی الله و طریق عبودیت، خیلی از او جلو افتاده اند مقایسه کند، این ذلت را در درون خود مییابد. این ذلت نباید با ذلت ممدوح اشتباه شود. در نتیجه میگوید: « و جللنی التباعد منک لباس مسکنتی»

*********************************************************************************************************************************************************************
1) عيون الحكم و المواعظ (لليثي)،باب اول،فصل اول، ص 66 (بر اساس نسخه نرم افزار جامع الاحادیث )