آثار و عملکردهای فرهنگی علمی وهابيان (در داخل عربستان)
پس از آغاز و استمرار دعوت وهابيان و استقرار حاکميت آل سعود، بيشتر شهرهای جزیرة العرب چون مکه، مدینه،طائف و...، به تصرف و اشغال حاکمان سعودی درآمد و به اجبار، آیين وهابيان رسميت یافت؛ اما تعدادی از مسلمانان مناطق شرقی که قبلاً شيعه اثنا عشری بودند، تسليم نشدند و هنوز هم به اعتقاد خود عمل می کنند.
وهابيان نسبت به آیين ها و شعایر مذهبی سخت گيری زیادی می کنند و با تعمير و ساختن قبور پيامبران، زیارت قبوراموات، توسل به اوليای الهی، نذر برای مردگان و...، به طور جدی مبارزه میکنند.
تمامی کتب، مجلات و سخنان خطبا در مساجد، به ویژه مسجد الحرام و مسجد النبی که چاپ، منتشر و ایراد
می شود، درباره مباحث توحيد، شرک، بدعت و نهی مردم در استفاده از دعا، توسل و شفاعت است.
تبليغ وهابیگری در داخل عربستان، از طرق گوناگون صورت میپذیرد. وزارت حج، اوقاف، ارشاد و شئوونات اسلامی،از جمله مراکز تبليغ وهابی گری است. به دليل اهميتی که مسئله حج در ميان مسلمانان جهان دارد، همه ساله ميليون ها زن و مرد مسلمان عاشق به قصد حضور در مراسم عبادی سياسی حج و زیارت قبر مقدس پيامبر گرامی و صحابه ایشان و بازدید از اماکن تاریخی، عازم عربستان میشوند. از این رو حاکمان سعودی وزارت خانه مستقلی به نام حج تشکيل داده اند که وظيفه اساسی و مهم آن رسيدگی به مسایل حج و حجاج و پاسخ به احکام و سوالات شرعی حاجيان، طبق مذهب وهابيت است.
این وزارتخانه به طور منظم، کتب و مجلاتی برای عرضه در مکان های تاریخی و اعمال مذهبی مسلمانان طبق
مذهب وهابيت چاپ و منتشر میکند.
همچنين مراکز دانشگاهی مختلفی چون جامعة ام القری، الجامعة الاسلاميه بالمدینة المنورة، جامعة الامام محمد
بن سعود الاسلاميه، جامعة الملک سعود و مراکز علمی از قبيل رابطة العالم الاسلامی و رئاسة ادارات البحوث
العلمية و الافتاء و الدعوة الارشاد، به ترویج آیين وهابيت و تعميم آن در سراسر عربستان می پردازند و برخی مراکز علمی، فتواهای لازم برای احکام شرعی را بی توجه به مذاهب مشهور اهل سنت ( حنبلی، شافعی، حنفی و مالکی) صادر می کنند. و مردم نيز موظف به اطاعت و پيروی از آن هستند.
حوزه های علميه و مراکز آموزشی دینی
در کشور عربستان، چيزی به نام حوزه علميه، آن گونه که در کشورهای شيعه نشين مرسوم بوده و هست، وجود
ندارد. پس از استقرار دولت عربستان سعودی، دولت تلاش زیادی به عمل آورد تا غير از مراکز دانشگاهی، مرکزیتی به عنوان حوزه های علميه شيعه یا مدارس امام خطيب، چون الجامعات الاسلاميه در عثمانی و جامع الازهر در مصر به وجود نياید.
در واقع، حوزه های علمی دینی عربستان، شکل دانشگاهی تکامل یافته است؛ به گونه ای که مروج آیين و مذهب رسمی وهابيت هم هستند.
در کشور عربستان، هرگونه فعاليت مذهبی، خارج از آیين وهابيت ممنوع است و به شدت با آن برخورد میشود.
البته در ميان وهابيان نيز گرایشهای مختلف تند روی افراطی، سنت گرا، معتدل و ميانه رو وجود دارد. ارتباط و
وابستگی شدید سياسی، نظامی و اقتصادی کشور عربستان به امریکا، انگلستان، مسئله فلسطين، مسائل حج و
برخورد با حجاج ایرانی در سال 1366 شمسی، جنگ عراق و ایران، مسئله افغانستان، گروه سپاه صحابه و گروه طالبان موجب اعتراض و شور شهای متعددی در شهرهای مکه، مدینه و مناطق دیگر، به ویژه مناطق شيعه نشين شده است. از این رو دولت سعودی در نصب مسئولان دینی سياسی و اقتصادی دقت زیادی می کند تا مبادا مخالفان سياستهای آل سعود، ميدان و فرصت فعاليت بيابند.
مراکز انتشاراتی، رسانه ای و کتاب خانه ای
حکام وهابی آل سعود، از تمامی امکاناتی که از استخراج بی حد و حساب نفت به دست می آید، در راه تبليغ
حکومت استبدادی سعودی و آیين منحرف وهابيت استفاده می کنند. از مهم ترین فعاليت های مراکز فرهنگی
رسانه ای ( رادیو، تلویزیون و مطبوعات ) تلاش برای عرضه نظام حکومتی آل سعود و آیين وهابيت، به عنوان بهترین تشکيلات اداری و مذهبی مورد علاقه مردم و هماهنگ با قرآن و سنت نبوی است. هرگونه تحقيق و پژوهشی که همگام با این برنامه ها باشد، تهيه، تنظيم، منتشر، نگهداری و تبليغ می شود و هرگونه تأليف و تحقيقی که با مذاهب دیگر، به خصوص شيعه دوازده امامی موافق باشد، به عنوان انحراف از دین اسلام و بدعت و کفر معرفی می شود و مردم را از نزدیک شدن به آن منع میکنند.
شش کتابخانه مهم و بزرگ در عربستان به وهابيون تعلق دارد و بيش از 117 مرکز انتشاراتی و چاپخانه در زمينه چاپ و انتشار کتاب و مجله در عربستان فعاليت دارند. بخش مهمی از کتابهای منتشره به رد عقاید مذهب شيعه و دشمنی و ضدیت با آن، به ویژه با انقلاب اسلامی ایران دارد که ناشران با دستور حاکمان وهابی با جدیت، آنها را چاپ و در داخل عربستان و خارج آن، در ميان مسلمانان و غير مسلمانان (بيشتر به صورت اهدایی ) توزیع می کنند.
از مسائل مهمی که در بيشتر این کتابها به چشم میخورد و نویسندگان وهابی آن را مطرح میکنند، مسئله
اختصاصی دانستن تفسير اسلام و سنت نبوی به مرکز وحی ( حرمين شریفين ) و علما و ساکنان آن است و هر
گونه عقيده و تفکری را که خارج از محيط حرمين، در سراسر جهان مطرح شود، باطل می دانند.
دانشمندان وهابی خود را متوليان و مفسران جهان اسلام می دانند و داعيه رهبری آن را دارند. آنان با فراخوانی
متفکران و دانشمندان جهان اسلام و با در اختيار گذاشتن امکانات، در راه این هدف تلاش میکنند.
تبليغ وهابی گری در خارج عربستان
تبليغ وهابيت در کشورهای اسلامی، مسئله جدی است. انحرافات اساسی این فرقه علاوه بر اینکه از آرا و
پندارهای پيشوایان سلفی گری ( ابن تيمه و محمد بن عبدالوهاب ) نشأت گرفته است، به عنوان ابزاری در دست
استعمار گران و سياست های شيطانی امریکا و انگلستان قرار دارد و یکی از عوامل اصلی ایجاد اختلاف و تفرقه ميان مسلمانان محسوب میشود. تفرقه و تشتت در دنيای اسلام، خواست استکبار جهانی به سر کردگی
آمریکاست و با تشدید آن، دشمنان اسلام و مسلمانان، بيشترین بهره را از ذخایر مادی و معنوی کشورهای
اسلامی برده اند.
اکنون بعضی کشورها را که وهابيان در تبليغ آیين وهابيت در آنجا موفق بوده اند، مورد بررسی قرار می گيرد:
پاکستان:
کشور اسلامی پاکستان، با چهار ایالات پنجاب، سرحد، سند و بلوچستان در همسایگی شرق ایران، با فرهنگ
سنتی اسلامی و حاکميتی حزبی، همواره مورد طمع و تجاوز استعمارگران خارجی بوده است.
این کشور به دو دليل ( فقر فرهنگی و نفوذ روحانيون متعصب و مخالف شيعه ) از عمده ترین مراکز تبليغ وهابيت در ميان کشورهای اسلامی است. گروه های پاکستانی وهابی مذهب، گاه به صورت حزب سياسی، با نفوذ در دولت و گاه به صورت گروههای فرقه گرای تروریستی و گاه به صورت فعاليت های فرهنگی عمل می کنند. بخش زیادی از روحانيان طرفدار آیين وهابيت در پاکستان، دروس دینی خود را در کشور عربستان گذرانده یا با حمایت مالی، سياسی و فرهنگی سعود یها، به مسئوليتها و مناصب مهم دست یافته اند.
سفارت و نمایندگی های عربستان سعودی در پاکستان، همواره از فعاليتهای گروههای فرقه گرا و مخالف شيعيان،حمایت کرده و تعداد زیادی از جوانان این کشور را برای تحصيل در دانشگاه ها و مراکز علمی عربستان جذب می کنند و از تأسيس گرو ههای تروریستی و حمایت مالی و سياسی آنان غافل نيستند.
الف. گروه سپاه صحابه
سپاه صحابه نمونه کامل یک حزب تفرقه گرا و مورد حمایت عربستان در پاکستان است. این حزب در سال 1984 ميلادی، توسط فردی به نام حق نواز جهنگوی، در شهر جهنگ ( ایالت پنجاب ) در زمان حکومت ژنرال ضياء الحق تأسيس و با سرعتی بی سابقه، در سراسر کشور گسترش یافت. مراکز فعاليت سپاه صحابه شهرهای سيالکوت،فيصل آباد و جهنگ و...، مناطقی هستند که قبلاً محل فعاليت فئودال های سنی مذهب بوده و تأسيس سپاه صحابه از ابزارهای فئودالهای سنی مذهب، برای مبارزه با شيعيان است .
از سوی دیگر، عربستان سعودی که پشتيبان سر سخت ضياء الحق بود، از سپاه صحابه و فعاليتهای آنان حمایت
مالی و سياسی میکرد. از شعارها و اهداف تاسيس سپاه صحابه، دفاع از احترام به صحابه ( گرایش وهابيان ) و
مبارزه با افکار شيعيان ( به بهانه مخالفت با صحابه ) و انقلاب اسلامی ایران است. تبليغات گسترده و گمراه کننده آنها و کارهایی مانند آدم ربایی، سرقت مسلحانه، ترور، کشتار جمعی (بمب گذاری ) و اعمال وحشيانه دیگر، موجب ایجاد وحشت و دلهره در ميان شيعيان شده است.
ب. دکتر احسان الهی ظهير
وی که متولد پاکستان است تحصيلات خود را در عربستان و با حمایت مالی وهابيان سعودی طی کرد. او از
مهره های تفرقه انگيز و از مبلغان فرقه وهابی و عامل قتل عام تعداد زیادی از شيعيان در مراسم عزاداری در پاکستان و کشورهای دیگر است. نمونه هایی از آثار و تاليفات او در تبليغ آرا و سياست های وهابيان و مبارزه با عقاید تشيع عبارت است از: الشيعة و اهل البيت، الشيعة و التشيع، الشيعة و القرآن و الشيعة و السنة.
ج. تاسيس مراکز فرهنگی، آموزشی و خيریه در ایالت بلوچستان پاکستان
وهابيان سعودی از شهریور ماه 1368 ، به بهانه کمک های آموزشی و انسان دوستانه به مهاجران افغان در ایالات بلوچستان، مراکز متعددی تحت عنوان موسسة مکة المکرمة ، ادارة الاسراء ، موسسه الدعوة الاسلامية و ... تأسيس کردند و از طریق کمک های مالی، فرهنگ ضد شيعی وهابيت و سياست های ضد ایرانی خود را تبليغ می کردند. نيز از طریق توزیع کتاب، جلسات سخنرانی، فيلم، نوار و عکس به آوارگان و مهاجران سنی مذهب مقيم این ایالت آموزشهایی می داند.
وهابيان از این راه به ترویج افکار و اندیشه های محمد بن عبدالوهاب در پاکستان می پردازند.
افغانستان
گروه طالبان از قوم پشتون ( بزرگ ترین قوم افغانستان ) هستند که به دست ارتش العلمای پاکستان و مدارس دیوبند ( محل آموزش اندیشه ها و پندارهای وهابيان ) شکل گرفتند.
هر چند طالبان، مدعی استقرار شریعت غرّای محمدی هستند و خود را حنفی مذهب و صوفی مشرب قلمداد
می کنند؛ ولی اعمالشان نشان دهنده احيای سنتهای قومی قبيله ای 250 سال گذشته پشتون ها است.
این باورها و سنتها شباهت زیادی با عملکرد وهابيان دارد، به طوری که شواهد موجود نشان حمایت کامل
سياسی، فکری و اقتصادی عربستان از آنها است. نام این گروه در دوازدهم اکتبر 1994 ميلادی برای نخستين بار روی تلکس خبرگزاری ها رفت و در سایه حمایت مالی و نظامی دولت پاکستان، امریکا، عربستان سعودی و امارات عربی متحده، توانستند مناطق وسيعی را از دست دولت اسلامی افغانستان خارج کرده، به تصرف خود در آورند.
نقش عربستان سعودی در ظهور و رشد طالبان
عربستان از زمان های گذشته، به ویژه در زمان اشغال کشور افغانستان توسط شوروی سابق ، به چند دليل عمده
به مسائل این کشور توجه داشته است:
1 . ممکن بود در صورت ادامه اشغال، شوروی سابق بتواند، برای رسيدن به منافع نفتی خليج فارس، اقدام کند.
2 . ادامه اشغال و گسترش نظام کمونيستی، اعتقادات مسلمانان جهان و افغانستان را در معرض خطر قرار میداد.
3 . ادامه اشغال افغانستان و حمایت ایران از گروه های جهادی شيعه، با ایفای نقش ام القرایی عربستان سازگار
نبود.
4 . مسئله رقابت با نفوذ رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران در کشورهای آسيای ميانه، به ویژه پس از فرو
پاشی شوروی و نظام کمونيستی آن مطرح بود.
با توجه به دلایل مزبور، عربستان به طور جدی، در مسائل افغانستان دخالت کرد؛ به گونه ای که در سال های 1994 -1992 مبلغ دو ميليارد دلار به پشتو نها کمک مالی کرد و در حمایت از گرو ههای جهادی مخالف ایران، مبلغ 150ميليون دلار به دولت ربانی شاه مسعود کمک کرد. همچنين دولت عربستان در کنار پاکستان، به حمایت مالی و نظامی از جنبش طالبان پرداخت و بخش عمده مبلغ هفتاد ميليون دلاری خرید تسليحات نظامی طالبان را بر عهده گرفت.
عربستان در پشتيبانی از طالبان، دو انگيزه اساسی داشت: نخست آنکه عربستان خود را ام القرای جهان اسلام
می داند و کمک به مسلمانان را نوعی وظيفه دینی و الهی برای خود معرفی میکند.
انگيزه دوم، رقابت بانفوذ رو به رشد ایران در افغانستان و آسيای مرکزی، و منزوی ساختن جمهوری اسلامی ایران بود که خود را ام القرای جهان اسلام میداند.
دولت عربستان در تاریخ 26/5/1997به شکل صریح ضمن به رسميت شناختن حکومت خودخوانده گروه طالبان،سفارت ریاض در افغانستان را تحویل آنها داد.
وهابيت در مصر
در خصوص اقدامات وهابيت در مصر، باید یادآور شد که اهم فعاليت های آنها کارهای خدماتی است، به همين دليل، چهره فرهنگی آنان برای مردم تقریباً مغفول مانده است. مردم مصر اگر چه سنی مذهب هستند؛ ولی حضور تاریخی اهل بيت علیهم السلام یا سلسله های شيعی حاکم بر این کشور در ادوار گذشته، تأثير عميقی بر آداب، رفتار و عقاید مردم گذاشته است و به شدت به اهل بيت علیهم السلام علاقمند بوده، گاهی این تعبير را به کار می برند که ما سنتی المذهب و شيعی الهوی ایم. همچنين نقش اجتماعی دو گروه صوفيه و اشراف ( سادات ) را در این کشور، نباید نادیده گرفت، زیرا وهابيون از هر دو گروه بيزارند و در نوشته های خود رسماً صوفيه را منحرف مینامند.
جماعة انصار السنة المحمدیه که در سال 1926 توسط شيخ محمد حامد الفقی، با هدف مبارزه با بدعت ها و
کارهای جدید و خرافات ایجاد شد، گرچه عبدالوهاب را از اصلاح گران دانسته و از او تقدیر میکنند؛ اما خود را وهابی نمی نامند؛ ضمن آنکه بخش اندکی از شيعه را کافر نمی شمارند؛ ولی آنها را گمراه میدانند. این گروه در سال های اخير ارتباط قوی ای با سردمداران وهابی داشتند و به نوعی بر خلاف دیدگاهی که نسبت به وهابيون دارند، به ترویج آرا و افکار آنان از نوع خود میپردازند.
وهابيت در آسيای مرکزی و قفقاز
مسکو سکيد اصلاح وهابيزم ( ؟ )، از آغاز جنگ داخلی در تاجيکستان، در مطبوعات روسيه رواج یافت. در آن زمان روزنامه نوشت: یک گروه از مسلمانان که خبرنگاران آنها را وهابی می نامند، به تخریب مسجدی در دامنه رشته کوه های پامير، به علت عدم جهت یابی درست به سمت مکه و وجود یک چراغ که بازمانده زرتشت، دین پيشين مردم این منطقه بود، اقدام کردند و اسلام حنيف خواستار علامت گذاری قبله مساجد به سمت مکه بوده و عدول از قوانين الهی را که توسط پيغمبر برای مسلمانان ارسال شده، جایز نمیداند.
فقدان یک دستگاه تنظيم کننده روابط بين مومنان و افکار ناهمگون در جامعه اسلامی، موجب ایجاد تنوع و
برداشت های مختلف از موازین اسلامی شده است. به دنبال آن گروه هایی برای ایجاد اصلاح در دین اسلام ظهور کردند که یکی از آنها وهابيت است که در قرن 17 در پادشاهی عربستان سعودی تشکيل شد که ویژگی بارز آن عدم تساهل نسبت به عقاید دیگر فرق اسلامی است.
در مناطق آسيای مرکزی و قفقاز شمالی که اسلام صوفی رایج بوده و خصوصيت محلی دارد، جنبش نوسازی تحت عنوان وهابيزم ایجاد شده است. مروج افکار وهابيت در منطقه، واعظانی هستند که از بعضی کشورهای عربی و اسلامی به منطقه آمده اند. نخستين پيروان آنها یا جوانانی هستند که بعد از شروع پروستریکا از امکان تحصيل در مراکز الهيات خارج کشور برخوردار شده اند یا جوانانی هستند که به دلایل شخصی یا اجتماعی، با سيستم تقسيم قدرت، نفوذ، حيثيت و ثروت در جامعه مخالف اند.
بسياری نویسندگان که در مورد علل پيدایش وهابيت در کشورهای مستقل مشترک المنافع تحقيق می کنند، به
نقش عربستان در حمایت و تأمين بودجه جنبش وهابيت اشاره می کنند. در ابتدای تشکيل این کشورها، هزینه
تعمير و احداث مساجد، آموزش ابتدایی اسلامی، اعزام دانشجویان به دانشکده های مذهبی خارجی، انتشار کتب
اسلامی، آموزش زبان عربی و اعزام مسلمانان برای انجام مراسم حج، توسط عربستان تأمين شده است، به همين
دليل برخی نویسندگان مدعی هستند که جنبش وهابيت تنها با کمک های عربستان شکل گرفته است.
پدیده وهابيت در منطقه قفقاز شمالی، دارای ویژگی های ملی است که سعی میکند، با پيوستن به خانواده های
مسلمان از روسيه جدا شود. ساختار جامعه در این منطقه به گونه ای است که ریش سفيدان، رهبری مذهبی و
عرفی جامعه را بر عهده داشته، کنترل و پرورش افکار عمومی را در اختيار خود دارند. در چنين شرایطی که وهابيزم خواستار برابری حقوقی همه مسلمانان است، ممکن است رهبران مذهبی نفوذ سابق خود را بر جامعه از دست بدهند.
رهبران منطقه آسيای مرکزی و قفقاز، بارها نگرانی خود را نسبت به تلاش وهابيت جهت تحکيم مواضع خود در
منطقه اعلام کرده اند و رسانه های گروهی، هر روز در مورد فعاليت آنها در جمهوری تاجيکستان و ازبکستان مطالب زیادی می نویسند. در حقيقت می توان اینگونه نتيجه گيری کرد که رشد وهابيت، پاسخی به اوضاع آشفته اقتصادی واجتماعی کشورهای منطقه است.
وهابيت در کشورهای دیگر
کشور بزرگ هندوستان ( دومين کشور جهان از نظر جمعيت ) که دارای نژادهای جمعيتی و گرایشها و مذاهب
گوناگون است، یکی از مناطقی است که به ویژه پس از استقلال پاکستان و رسميت یافتن مذهب و زبان هندو، از
فعاليت های تبليغاتی وهابيت در امان نمانده است.
در سایه کمک ها و حمایت های مالی و تبليغاتی وهابيان سعودی، به دليل فقر شدید مسلمانان، گرایش به آیين
وهابيت در ميان مردم هند زیاد است.
ایران اسلامی و مردم سنی مذهب ساکن مناطق مرزی نيز از تبليغات سعودیان وهابی در امان نمانده و این مسئله
پس از پيروزی انقلاب اسلامی ایران تشدید شده است. در مدارس علميه اهل سنت، مشاهده شده که کتا بهای
ابن تيمه و محمد بن عبدالوهاب، به صورت آشکار برای طلاب تدریس و دیگر کتا بهای وهابيان، به صورت اهدایی بين طلاب و روحانيان منطقه توزیع میشود.
جزایر قشم و کيش، به دليل نزدیکی به کشورهای خليج فارس و دریافت و مشاهده صدا و تصویر تلویزیونهای
منطقه که آیين وهابيت را تبليغ و از نظام شيعی حاکم بر ایران اسلامی انتقاد و بدگویی میکنند، در معرض آسيب و حتی خطر گرایش به وهابيت قرار دارند.
مسلمانان شوروی سابق ( قریب به 70 ميليون نفر ) و کشورهای تازه استقلال یافته، همان طور که در بخش قبلی توضيح داده شد، مورد طمع سياستهای تبليغاتی وهابيان بوده و هستند. سالانه ميليونها جلد قرآن با چاپ نفیس، اهدایی پادشاهی عربستان سعودی در بين مردم، به صورت رایگان توزیع می گردد. تاسيس مسجد، مراکز مذهبی ، کمک های مالی برای مسلمانان و ارسال و اهدای کتاب ها و نشریات، مبلغان مذهبی و قاریان قرآن برای اقامه جماعت و سخنرانی و قرائت قرآن، از دیگر برنامه های وهابيان سعودی برای مسلمانان این کشورها است.
کشور آلبانی با قریب به 3 ميليون مسلمان حنفی مذهب، عليرغم همه فشارهای قرون وسطایی دوران سلطه
کمونيست ها، پس از فرو پاشی شوروی سابق، آمادگی زیادی برای پذیرفتن تبليغات اسلامی را دارد که
دستگاه های سعودی با اهدای قرآن، کتب و نشریات، تأسيس و تکميل مساجد و دعوت مسلمانان برای بازدید از
اماکن مقدسه مکه و مدینه در ایام حج و غير آن، و پذیرش دانشجو، از فرصت پدید آمده استفاده میکنند.
جزایر مالدیو، سریلانکا در اقيانوس هند، کشورهای کنيا، اتيوپی، اوگاندا، غنا، نيجریه، مالی، سنگال، ليبی، استراليا،کانادا و...، از دیگر مناطقی هستند که رژیم آل سعود، با شيوه های گوناگون، در این کشورها به تبليغ اسلام وهابی ( اسلام سلفی ) می پردازند.
منبع : نرم افزار ابوتراب