كلمه" شيطان" از ماده" شطن" گرفته شده، و" شاطن" به معنى" خبيث و پست" آمده است و شيطان به موجود سركش و متمرد اطلاق مى‏ شود، اعم از انسان و يا جن و يا جنبندگان ديگر، و به معنى روح شرير و دور از حق، نيز آمده است، كه در حقيقت همه اينها به يك قدر مشترك باز گشت مى ‏كنند.
بايد دانست كه" شيطان" اسم عام (اسم جنس) است، در حالى كه" ابليس" اسم خاص (علم) مى ‏باشد، و به عبارت ديگر" شيطان" به هر موجود موذى و منحرف كننده و طاغى و سركش، خواه انسانى يا غير انسانى مى‏ گويند، و ابليس نام آن شيطان است كه آدم را فريب داد و اكنون هم با لشكر و جنود خود در كمين آدميان است.
از موارد استعمال اين كلمه در قرآن نيز بر مى‏ آيد كه شيطان به موجود موذى و مضر گفته مى‏ شود، موجودى كه از راه راست بر كنار بوده و در صدد آزار ديگران است، موجودى كه سعى مى ‏كند ايجاد دودستگى نمايد، و اختلاف و فساد به راه اندازد، چنان كه مى‏ خوانيم:
" إِنَّما يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ ...،":
" شيطان مى ‏خواهد بين شما دشمنى و بغض و كينه ايجاد كند ..." ( مائده: 91).

با توجه به اينكه كلمه" يريد" فعل مضارع است و دلالت بر استمرار دارد حاكى از اين معنى است كه اين اراده، اراده هميشگى شيطان است.
و از طرفى مى ‏بينيم كه در قرآن نيز شيطان به موجود خاصى اطلاق نشده، بلكه حتى به انسانهاى شرور و مفسد نيز اطلاق گرديده است. آنجا كه مى ‏خوانيم:
" وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ"" بدينگونه ما براى هر پيامبرى دشمنى از شيطانهاى انسانى و يا جن قرار داديم" ( انعام: 112).
و اينكه به ابليس هم شيطان اطلاق شده بخاطر فساد و شرارتى است كه در او وجود دارد.
علاوه بر اينها گاهى كلمه شيطان بر" ميكربها" نيز اطلاق شده:
به عنوان نمونه امير مؤمنان ع مى ‏فرمايد،"
لا تشربوا الماء من ثلمة الاناء و لا من عروته، فان الشيطان يقعد على العروة و الثلمة:
" از قسمت شكسته و طرف دستگيره ظرف، آب نخوريد، زيرا شيطان بر روى دستگيره و قسمت شكسته شده ظرف مى ‏نشيند" ( كافى جلد 6 كتاب الاطعمة و الاشربة، باب الاوانى به نقل از تفسیر نمونه ج1).
و نيز امام صادق ع مى ‏فرمايد:"
و لا يشرب من اذن الكوز، و لا من كسره ان كان فيه فانه مشرب الشياطين( كافى جلد 6 كتاب الاطعمة و الاشربة، باب الاوانى به نقل از تفسیر نمونه ج1) 
" از دستگيره و قسمت شكسته كوزه آب مخوريد كه جايگاه آشاميدن شيطانها است".
از قول پيامبر اسلام ص مى ‏خوانيم:" موهاى شارب (سبيل) خويش را بلند مگذاريد، زيرا شيطان آن را محيط امن براى زندگى خويش قرار مى ‏دهد، و در آنجا پنهان مى‏ گردد" ( كافى جلد 6 كتاب الاطعمة و الاشربة، باب الاوانى.به نقل از تفسیر نمونه ج1)!
به اين ترتيب روشن شد كه يكى از معانى شيطان ميكربهاى زيانبخش و مضر است.
ولى بديهى است منظور اين نيست كه: شيطان در همه جا به اين معنى باشد، بلكه منظور اين است كه: شيطان معانى مختلفى دارد، كه يكى از مصداقهاى روشن آن" ابليس" و لشكريان و اعوان او است: و مصداق ديگر آن انسانهاى مفسد و منحرف كننده، و احيانا در پاره ‏اى از موارد به معنى ميكربهاى موذى آمده است (دقت كنيد).
بسيارى مى‏ پرسند شيطان ( منظور همان ابلیس است ) كه موجود اغواگرى است اصلا چرا آفريده شد و فلسفه وجود او چيست؟! در پاسخ مى‏ گوئيم:
اولا: خداوند شيطان را، شيطان نيافريد، به اين دليل كه سالها همنشين فرشتگان و بر فطرت پاك بود، ولى بعد از آزادى خود سوء استفاده كرد و بناى طغيان و سركشى گذارد، پس او در آغاز پاك آفريده شد و انحرافش بر اثر خواست خودش بود.
ثانيا: از نظر سازمان آفرينش وجود شيطان براى افراد با ايمان و آنها كه مى ‏خواهند راه حق را بپويند زيانبخش نيست، بلكه وسيله پيشرفت و تكامل آنها است، چه اينكه پيشرفت و ترقى و تكامل، همواره در ميان تضادها صورت مى ‏گيرد.
به عبارت روشنتر: انسان تا در برابر دشمن نيرومندى قرار نگيرد هرگز نيروها و نبوغ خود را بسيج نمى ‏كند و بكار نمى‏ اندازد، همين وجود دشمن نيرومند سبب تحرك و جنبش هر چه بيشتر انسان و در نتيجه ترقى و تكامل او مى ‏شود.
يكى از فلاسفه بزرگ تاريخ معاصر" تواين‏بى" مى ‏گويد:" هيچ تمدن درخشانى در جهان پيدا نشد، مگر اين كه، ملتى مورد هجوم يك نيروى خارجى قرار گرفت و بر اثر اين تهاجم نبوغ و استعداد خود را بكار انداخت و آن چنان تمدن درخشانى را پى ‏ريزى كرد".

منبع: تفسیر نمونه ج1 ص 234 و 237