اگر شما با کتاب های تفسیر و حدیث سر و کار داشته باشید، حتما بارها به عبارت « تفسیر به رای » و مذمت آن برخورد کرده اید. اما اینکه تفسیر به رای به چه معناست، گاهی تبیین درستی از این مطلب ارائه نمیشود و برخی تفسیر به رای را هم طبق رای خود تبیین میکنند. در کتاب روش شناسی تفسیر قرآن نوشته علی اکبر بابایی و دیگران، معنای رای و تفسیر به رای بررسی شده است که شایسته دقت است.

طبق آنچه که در این کتاب آمده است، «رأی » به معنی اعتقاد و دیدگاهی است که یک فرد از راه تلاش فکری برمیگزیند، خواه با برهان عقلی به دست آید یا مستند نقلی داشته باشد، خواه موافق با واقع یا مخالف آن باشد و خواه قطعی و یا در حد گمان و استحسان باشد و گاه در خصوص دیدگاهی که از طریق گمان و استحسان به دست آید، به کار میرود. واژه «رأی» به صورت مجازی در مواردی که قرینه ای در کار نباشد، به معنای عقل و تدبیر به کار میرود و اگر با اضافه به «عین» به کار رود (رأی العین) به معنا دیدن است.واژه « رأی » در روایات مربوط به تفسیر به رای ( تفسیر العیاشی، ج1، ص 17 و وسائل الشیعه، ج 18، ص 39 و ص 149و البرهان ج1، ص 19 و بحارالانوار ج 92،ص 111و ص110) که اضافه به عین نشده و قرینه ای بر معنای مجازی نیست، به معنای دیدگاهی است که شخص با اجتهاد و تلاش فکری برمیگزیند.

در کتب ادبی برای «باء» جاره، معانی متعددی ذکر شده است که از میان آن معانی معنای مناسب در احادیث تفسیر به رای، « سببیت » ، « استعانت » و « تعدیه به مفعول دوم » است. در نتیجه:
در صورتی که « باء » به معنای سببیت باشد، مقصود آن است که مفسر به خاطر رای خاصی که انتخاب کرده است، به تفسیر قرآن بپردازد و آیه را طبق آن معنا کند.روشن است که چنین مفسری در صدد فهم و کشف مقصود خداوند نیست بلکه در مقام تایید یدگاه خویش است و آیات قران را مستمسک خویش قرار داده و سزاوار نکوهش است.
در صورتی که « باء » برای استعانت باشد، مقصود آن است که مفسر به جای تفسیر آیات به وسیله قواعد محاوره و ادبیات عرب و قراین موجود، به کمک رای خود آیات را تفسیر میکند. روشن است که چنین مفسری هم در صدد فهم مراد خداوند نیست و این گونه تفسیر هم سزاوار نکوهش است.البته اگر رای مورد نظر مفسر، اصول بدیهی یا نزدیک به بدیهی عقلی و یا نقلیات مسلمی باشد که میتواند از قرائن پیوسته یا ناپیوسته آیات باشد، کمک گرفتن ازآنها در تفسیر آیات نه تنها مشکلی ندارد بلکه ضرورت دارد.لکن اطلاق رای مفسر به آن جای تامل است. زیرا رای یک شخص، نظریاتی است که تا این حد ازبداهت و روشنی نیست که هرکس بدان توجه داشته باشد و یا به محض توجه کردن به آن و در نظر گرفتن مقدمات لازم، آن را بپذیرد و از قرائن کلام به شمار آورد. زیرا
اینگونه آرا و مقدمات، صحیح و مورد اتفاق علقا است و آنان چنین قراینی را در فهم کلام در نظر میگیرند و آن را، رای خاص به شمار نمی آورند و حال آنکه مقصود از رای در تفسیر به رای، رای خاص مفسر است.
طبق معنای سوم « باء » مقصود از تفسر به رای آن است که مفسر در تفسیر آیه به جای آنکه مفاد آیه را بیان کند ، آراء خود را مطرح کند و میان آیه شریفه و آراء خود « این همانی » برقرار سازد. در این صورت نیز وی به جای فهم متن، در صدد ارائه رای خویش بوده و چنین تفسیری مورد نکوهش است.