استاد شهيد آية اللّه مطهرى در 13 بهمن 1298 هجرى شمسى مطابق با 12 جمادى الاولاى 1338 هجرى قمرى در قريه فريمان- كه اكنون تبديل به بخش شده است- واقع در 75 كيلومترى شهر مقدّس مشهد در يك خانواده اصيل روحانى چشم به جهان مى‏ گشايد. پس از طىّ دوران طفوليّت به مكتب خانه رفته و به فراگيرى دروس ابتدايى مى‏ پردازد. در سن دوازده سالگى به حوزه علميّه مشهد عزيمت نموده و به تحصيل مقدّمات علوم اسلامى اشتغال مى‏ ورزد. در سال 1316 عليرغم مبارزه شديد رضاخان با روحانيّت و عليرغم مخالفت دوستان و نزديكان، براى تكميل تحصيلات خود عازم حوزه علميّه قم مى ‏شود در حالى كه به تازگى مؤسس گرانقدر آن آية اللّه العظمى حاج شيخ عبد الكريم حائرى يزدى ديده از جهان فرو بسته و رياست حوزه را سه تن از مدرّسان بزرگ آن، آيات عظام سيد محمّد حجّت، سيد صدر الدين صدر و سيد محمّد تقى خوانسارى به عهده گرفته ‏اند.
در دوره اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آية اللّه العظمى بروجردى (در فقه و اصول) و حضرت امام خمينى (به مدت دوازده سال در فلسفه ملّا صدرا و عرفان و اخلاق و اصول) و مرحوم علّامه سيّد محمد حسين طباطبائى (در فلسفه: الهيّات شفاى بوعلى و دروس ديگر) بهره مى ‏گيرد. قبل از هجرت آية الله العظمى بروجردى به قم نيز استاد شهيد گاهى به بروجرد مى ‏رفته و از محضر ايشان استفاده مى ‏كرده است. مؤلّف شهيد مدتى نيز از محضر مرحوم آية اللّه حاج ميرزا على آقا شيرازى در اخلاق و عرفان بهره‏ هاى معنوى فراوان برده است. از اساتيد ديگر استاد مطهرى مى ‏توان از مرحوم آية اللّه‏ سيّد محمّد حجّت (در اصول) و مرحوم آية اللّه سيد محمّد محقّق داماد (در فقه) نام برد. وى در مدت اقامت خود در قم علاوه بر تحصيل علم، در امور اجتماعى و سياسى نيز مشاركت داشته و از جمله با فدائيان اسلام در ارتباط بوده است.
در سال 1331 در حالى كه از مدرّسين معروف و از اميدهاى آينده حوزه به شمار مى ‏رود به تهران مهاجرت مى‏ كند. در تهران به تدريس در مدرسه مروى و تأليف و سخنراني هاى تحقيقى مى‏ پردازد. در سال 1334 اولين جلسه تفسير انجمن اسلامى دانشجويان توسط استاد مطهرى تشكيل مى ‏گردد. در همان سال، تدريس خود در دانشكده الهيّات و معارف اسلامى دانشگاه تهران را آغاز مى ‏كند. در سالهاى 1337 و 1338 كه انجمن اسلامى پزشكان تشكيل مى ‏شود استاد مطهرى از سخنرانان اصلى اين انجمن است و در طول سالهاى 1340 تا 1350 سخنران منحصر به فرد اين انجمن مى ‏باشد كه بحثهاى مهمّى از ايشان به يادگار مانده است.

از سال 1341 كه نهضت امام خمينى آغاز مى ‏شود استاد مطهّرى به طور فعّال در كنار امام بوده است به طورى كه مى ‏توان سازماندهى قيام پانزده خرداد در تهران و هماهنگى آن با رهبرى امام را مرهون تلاشهاى او و يارانش دانست. در ساعت 1 بعد از نيمه شب روز چهارشنبه پانزده خرداد 1342 به دنبال يك سخنرانى مهيج عليه شخص شاه به وسيله پليس دستگير شده و به زندان موقت شهربانى منتقل مى ‏شود و به همراه تعدادى از روحانيون تهران زندانى مى ‏گردد. پس از 43 روز به دنبال مهاجرت علماى شهرستانها به تهران و فشار مردم، به همراه ساير روحانيون از زندان آزاد مى ‏شود.
پس از تشكيل هيئت هاى مؤتلفه اسلامى، استاد مطهرى از سوى امام خمينى همراه چند تن ديگر از شخصيتهاى روحانى عهده ‏دار رهبرى اين هيئتها مى‏ گردد. پس از ترور حسنعلى منصور نخست وزير وقت توسط شهيد محمد بخارايى كادر رهبرى هيئت هاى مؤتلفه شناسايى و دستگير مى ‏شود ولى از آنجا كه قاضى‏ يى كه پرونده اين گروه تحت نظر او بود مدتى در قم نزد استاد تحصيل كرده بود به ايشان پيغام مى ‏فرستد كه حق استادى را بجا آورديم و بدين ترتيب استاد شهيد از مهلكه جان سالم بدر مى ‏برد.
پس از تبعيد امام خمينى به خارج از كشور مسؤوليت استاد مطهرى و يارانش سنگينتر مى ‏شود. در اين زمان وى به تأليف كتاب در موضوعات مورد نياز جامعه و ايراد سخنرانى در دانشگاهها، انجمن اسلامى پزشكان، مسجد هدايت، مسجد جامع نارمك و غيره ادامه مى ‏دهد. به طور كلى استاد شهيد كه به يك نهضت اسلامى معتقد بود نه به هر نهضتى، براى اسلامى كردن محتواى نهضت تلاشهاى ايدئولوژيك بسيارى نمود و با كجرويها و انحرافات مبارزه سرسختانه كرد. در سال 1346 به كمك چند تن از دوستان اقدام به تأسيس حسينيه ارشاد نمود به طورى كه مى ‏توان او را بنيان گذار آن مؤسسه دانست. ولى پس از مدتى به علت تكروى و كارهاى خودسرانه و بدون مشورت يكى از اعضاى هيئت مديره و ممانعت او از اجراى طرحهاى استاد و از جمله ايجاد يك شوراى روحانى كه كارهاى علمى و تبليغى حسينيّه زير نظر آن شورا باشد سرانجام در سال 1349عليرغم زحمات زيادى كه براى آن مؤسسه كشيده بود و عليرغم اميد زيادى كه به آينده آن بسته بود، در حالى كه در آن چند سال خون دل زيادى خورده بود از عضويّت هيئت مديره آن مؤسسه استعفا داد و آن را ترك گفت.
در سال 1348 به خاطر صدور اعلاميّه‏ اى با امضاى ايشان و حضرت علامه طباطبائى و آية اللّه حاج سيد ابو الفضل مجتهد زنجانى مبنى بر جمع اعانه براى كمك به آوارگان فلسطينى و اعلام آن طىّ يك سخنرانى در حسينيّه ارشاد، دستگير شد و مدت كوتاهى در زندانى تك سلّولى بسر برد. از سال 1349 تا 1351 برنامه ‏هاى تبليغى مسجد الجواد را زير نظر داشت و غالبا خود سخنران اصلى بود تا اينكه آن مسجد و به دنبال آن حسينيّه ارشاد تعطيل گرديد و بار ديگر استاد مطهرى دستگير و مدتى در بازداشت قرار گرفت. پس از آن استاد شهيد سخنرانيهاى خود را در مسجد جاويد و مسجد ارك و غيره ايراد مى‏ كرد. بعد از مدتى مسجد جاويد نيز تعطيل گرديد. در حدود سال 1353 ممنوع المنبر گرديد و اين ممنوعيّت تا پيروزى انقلاب اسلامى ادامه داشت.
از مهمترين خدمات استاد مطهرى در طول حيات پربركتش ارائه ايدئولوژى اصيل اسلامى از طريق درس و سخنرانى و تأليف كتاب است. اين امر خصوصا در سالهاى 1351 تا 1357 به خاطر افزايش تبليغات گروههاى چپ و پديد آمدن گروههاى مسلمان چپ زده و ظهور پديده التقاط به اوج خود مى‏ رسد. گذشته از حضرت امام، استاد مطهرى اولين شخصيتى است كه به خطر سران سازمان موسوم به «مجاهدين خلق ايران» پى مى ‏برد و ديگران را از همكارى با اين سازمان باز مى ‏دارد و حتى تغيير ايدئولوژى آنها را پيش ‏بينى مى‏ نمايد. در اين سالها استاد شهيد به توصيه حضرت امام مبنى بر تدريس در حوزه علميّه قم هفته ‏اى دو روز به قم عزيمت نموده و درسهاى مهمّى در آن حوزه القا مى‏ نمايد، و همزمان در تهران نيز درسهايى در منزل و غيره تدريس مى ‏كند. در سال 1355 به دنبال يك درگيرى با يك استاد كمونيست دانشكده الهيات! زودتر از موعد مقرّر بازنشسته مى ‏شود. همچنين در اين سالها استاد شهيد با همكارى تنى چند از شخصيتهاى روحانى، «جامعه روحانيّت مبارز تهران» را بنيان مى ‏گذارد بدان اميد كه روحانيّت شهرستانها نيز به تدريج چنين سازمانى پيدا كند.
گرچه ارتباط استاد مطهرى با امام خمينى پس از تبعيد ايشان از ايران به وسيله نامه و غيره استمرار داشته است ولى در سال 1355 موفق گرديد مسافرتى به نجف اشرف نموده و ضمن ديدار با امام خمينى درباره مسائل مهم نهضت و حوزه ‏هاى علميّه با ايشان مشورت نمايد. پس از شهادت آية اللّه سيّد مصطفى خمينى و آغاز دوره جديد نهضت اسلامى، استاد مطهرى به طور تمام وقت در خدمت نهضت قرارمى ‏گيرد و در تمام مراحل آن نقشى اساسى ايفا مى ‏نمايد.
در دوران اقامت حضرت امام در پاريس، سفرى به آن ديار نموده و در مورد مسائل مهم انقلاب با ايشان گفتگو مى‏ كند و در همين سفر امام خمينى ايشان را مسؤول تشكيل شوراى انقلاب اسلامى مى‏ نمايد. هنگام بازگشت امام خمينى به ايران مسؤوليّت كميته‏ استقبال از امام را شخصا به عهده مى ‏گيرد و تا پيروزى انقلاب اسلامى و پس از آن همواره در كنار رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامى و مشاورى دلسوز و مورد اعتماد براى ايشان بود، تا اينكه در ساعت بيست و دو و بيست دقيقه سه شنبه يازدهم ارديبهشت ماه سال 1358 در تاريكى شب در حالى كه از يكى از جلسات فكرى سياسى بيرون آمده بود با گلوله گروه نادان و جنايتكار فرقان كه به مغزش اصابت نمود به شهادت مى ‏رسد و امام و امّت اسلام در حالى كه اميدها به آن بزرگمرد بسته بودند در ماتمى عظيم فرو مى ‏روند. سلام و درود خدا بر روح پاك و مطهّرش.

پيام امام خمينى رحمة الله علیه به مناسبت شهادت استاد مطهّرى‏
بسم اللّه الرّحمن الرّحيم انّا للّه و انّا اليه راجعون‏
اينجانب به اسلام و اولياى عظيم الشّأن و به ملّت اسلام و خصوص ملّت مبارز ايران، ضايعه اسف انگيز شهيد بزرگوار و متفكّر و فيلسوف و فقيه عالي مقام مرحوم آقاى حاج شيخ مرتضى مطهّرى قدّس سرّه را تسليت و تبريك عرض مى‏ كنم؛ تسليت در شهادت شخصيّتى كه عمر شريف و ارزنده خود را در راه اهداف مقدّس اسلام صرف كرد و با كج رويها و انحرافات مبارزه سرسختانه كرد؛ تسليت در شهادت مردى كه در اسلام شناسى و فنون مختلفه اسلام و قرآن كريم كم نظير بود. من فرزند بسيار عزيزى را از دست داده‏ ام و در سوگ او نشستم كه از شخصيّتهاى بود كه حاصل عمرم محسوب مى ‏شد. در اسلام عزيز به شهادت اين فرزند برومند و عالم جاودان ثلمه ‏اى وارد شد كه هيچ چيز جايگزين آن نيست. و تبريك از داشتن اين شخصيّتهايى فداكار كه در زندگى و پس از آن با جلوه خود نورافشانى كرده و مى ‏كنند. من در تربيت چنين فرزندانى كه با شعاع فروزان خود مردگان را حيات مى‏ بخشند و به ظلمتها نور مى ‏افشانند، به اسلام بزرگ، مربّى انسانها و به امّت اسلامى تبريك مى ‏گويم. من اگر چه فرزند عزيزى كه پاره تنم بود از دست دادم لكن مفتخرم كه چنين فرزندان فداكارى در اسلام وجود داشت و دارد.
«مطهّرى» كه در طهارت روح و قوّت ايمان و قدرت بيان كم‏ نظير بود، رفت و به ملأ اعلى پيوست، لكن بدخواهان بدانند كه با رفتن او شخصيت اسلامى و علمى و فلسفى‏ اش نمى‏ رود.
ترورها نمى ‏توانند شخصيّت اسلامى مردان اسلام را ترور كنند.
آنان بدانند كه به خواست خداى توانا ملّت ما با رفتن اشخاص بزرگ در مبارزه عليه فساد و استبداد و استعمار مصمّم‏تر مى ‏شوند. ملّت ما راه خود را يافته و در قطع ريشه‏ هاى گنديده رژيم سابق و طرفداران منحوس آن از پاى نمى ‏نشينند. اسلام عزيز با فداكارى و فدايى دادن عزيزان رشد نمود. برنامه اسلام از عصر وحى تاكنون بر شهادت توأم با شهامت بوده است. قتال در راه خدا و راه مستضعفين در رأس برنامه ‏هاى اسلام است.
(و ما لكم لا تقاتلون فى سبيل اللّه و المستضعفين من الرّجال و النّساء و الولدان).
اينان كه شكست و مرگ خود را لمس نموده و با اين رفتار غير انسانى مى ‏خواهند انتقام بگيرند يا به خيال خام خود مجاهدين در راه اسلام را بترسانند، بدگمان كرده ‏اند. از هر موى شهيدى از ما و از هر قطره خونى كه به زمين مى ‏ريزد انسانهاى مصمّم و مبارزى به وجود مى‏ آيد.
شما مگر تمام افراد ملّت شجاع را ترور كنيد، و الّا ترور فرد هر چه بزرگ باشد براى اعاده چپاولگرى سودى ندارد. ملّتى كه با اعتقاد به خداى بزرگ و براى احياى اسلام به پا خاسته با اين تلاشهاى مذبوحانه عقبگرد نمى ‏كند. ما براى فداكارى حاضر و براى شهادت در راه خدا مهيّا هستيم.
اينجانب روز پنجشنبه 13 ارديبهشت 58 را براى بزرگداشت شخصيّتى فداكار و مجاهد در راه اسلام و ملّت عزاى عمومى اعلام مى ‏كنم و خودم در مدرسه فيضيّه روز پنجشنبه و جمعه به سوگ مى‏ نشينم. از خداوند متعال براى آن فرزند عزيز اسلام رحمت و غفران و براى اسلام عزيز، عظمت و عزّت مسئلت مى ‏نمايم. سلام بر شهداى راه حقّ و آزادى.
روح اللّه الموسوىّ الخمينى 12/ 2/ 58
منبع: مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری، مقدمه ج 1