آفرينش حضرت آدم (ع)
در قرآن 17 بار سخن از حضرت آدم - عليه السلام - به ميان آمده.(1) در اين جا به بخشي از زندگي ايشان که در قرآن آمده با توجه به روايات و گفتار مفسران، اشاره مي‌کنيم:
خبر از آفرينش خليفه خدا به فرشتگان ...

خداوند اراده کرد تا در زمين خليفه و نماينده‌اي که حاکم زمين باشد قرار دهد، چرا که خداوند همه چيز را براي انسان آفريده است.(2) موقعيت و لياقت انسان را به گونه‌اي قرار داده تا بتواند به عنوان نماينده خدا در زمين باشد.
خداوند قبل از آن که آدم - عليه السلام - پدر انسانها را به عنوان نماينده خود در زمين بيافريند، اين موضوع بسيار مهم را به فرشتگان خبر داد. فرشتگان با شنيدن اين خبر سؤالي نمودند که ظاهري اعتراض گونه داشت و عرض کردند:
«پروردگارا! آيا کسي را در زمين قرار مي‌دهي که:
1. فساد به راه مي‌اندازد؛
2. و خونريزي مي‌کند؛
اين ما هستيم که تسبيح و حمد تو را به جا مي‌آوريم، بنابراين چرا اين مقام را به انسان گنهکار مي‌دهي نه به ما که پاک و معصوم هستيم؟»
خداوند در پاسخ آنها فرمود: «من حقايقي را مي‌دانم که شما نمي‌دانيد».(3)
خداوند همه حقايق، اسرار و نامهاي همه چيز (و استعدادها و زمينه‌هاي رشد و تکامل در همه ابعاد) را به آدم - عليه السلام - آموخت. و آدم - عليه السلام - همه آنها را شناخت.
آن گاه خداوند آن حقايق و اسرار را به فرشتگان عرضه کرد و در معرض نمايش آنها قرار داد و به آنها فرمود: «اگر راست مي‌گوييد که لياقت نمايندگي خدا را داريد نام اينها را به من خبر دهيد، و استعداد و شايستگي خود را براي نمايندگي خدا در زمين، نشان دهيد.»
فرشتگان (دريافتند که لياقت و شايستگي، تنها با عبادت و تسبيح و حمد به دست نمي‌آيد، بلکه علم و آگاهي پايه اصلي لياقت است از اين رو) با عذرخواهي به خدا عرض کردند: «خدايا! تو پاک و منزّه هستي، ما چيزي جز آن چه تو به ما آموخته‌اي نمي‌دانيم، تو دانا و حکيم مي‌باشي».(4)
به اين ترتيب فرشتگان که به لياقت و برتري آدم - عليه السلام - نسبت به خود پي برده و پاسخ سؤال خود را قانع کننده يافتند، به عذرخواهي پرداخته، و دريافتند که خداوند مي‌خواهد انساني به نام آدم - عليه السلام - بيافريند که سمبل رشد و تکامل، و گل سرسبد موجودات است، و ساختار وجودي او به گونه‌اي آفريده شده که لايق مقام نمايندگي خدا است.
آفرينش آدم، و نگاه او به نورهاي اشرف مخلوقات
آدم از دو بعد تشکيل شده، جسم و روح. خداوند نخست جسم او را آفريد، سپس روح منسوب خود را در او دميد، و به صورت کامل او را زنده ساخت.( میدانیم که خداوند متعال مثل انسان نیست که روح و جسم داشته باشد.روح الله یکی از مخلوقات خداست که به جهت شرافت و بزرگی که دارد اسم او به اسم خداوند اضافه شده است . به این نوع اضافه اصطلاحا اضافه تشریفی گفته میشود . مثل بیت الله )
از آيات مختلف قرآن و تعبيرات گوناگوني که درباره چگونگي آفرينش انسان آمده به خوبي استفاده مي‌شود که انسان در آغاز، خاک بوده است،(5) سپس با آب آميخته شده است و به صورت گِل درآمده است،(6) و بعد به گل بدبو (لجن) تبديل شده،(7) سپس حالت چسبندگي پيدا کرده،(8) سپس به حالت خشکيده درآمده و هم چون سفال گرديده است.(9)
فاصله زماني اين مراحل که چند سال طول کشيده، روشن نيست.
اين قسمت نشان دهنده مراحل تشکيل جسم آدم است، که همچنان تکميل شد تا به صورت يک جسد کامل درآمد.
در کتاب ادريس(10) آمده: روزي حضرت ادريس پيامبر، به ياران خود رو کرد و گفت: روزي فرزندان آدم در محضر او پيرامون بهترين مخلوقات خدا به گفتگو پرداختند، بعضي گفتند: او پدر ما آدم - عليه السلام - است، چرا که خداوند او را با دست مرحمت خود آفريد، و روح منسوب به خود را در او دميد، و به فرمان او، فرشتگان به عنوان تجليل از مقام آدم - عليه السلام -، او را سجده کردند، و آدم را معلم فرشتگان خواند، و او را خليفه خود در زمين قرار داد، و اطاعت او را بر مردم واجب نمود.
جمعي گفتند: نه بلکه بهترين مخلوق خدا فرشتگانند که هرگز نافرماني از خدا نمي‌کنند، و همواره در اطاعت خدا به سر مي‌برند، در حالي که حضرت آدم - عليه السلام - و همسرش بر اثر ترک اَوْلي از بهشت اخراج شدند، گر چه خداوند توبه آنها را پذيرفت و آنان را هدايت کرد، و به ايشان و فرزندان با ايمانشان وعده بهشت داد.
گروه سوم گفتند: بهترين خلق خدا جبرئيل است که در درگاه خدا امين وحي مي‌باشد. گروه ديگر سخن ديگر گفتند. گفتگو به درازا کشيد تا اين که حضرت آدم - عليه السلام - در آن مجلس حاضر شد و پس از اطلاع از ماجرا، چنين فرمود:
اي فرزندانم! آن طور که شما فکر مي‌کنيد نادرست است. هنگامي که خداوند مرا آفريد و روحش را در من دميد، بلند شده و نشستم. همين طور که به عرش خدا مي‌نگريستم، ناگهان پنج نور بسيار درخشان را ديدم. غرق در پرتو انوار آنها شدم و از خداوند پرسيدم اين پنج نور کيستند؟ خداوند فرمود: «اين پنج نور، نورهاي اشرف مخلوقات، باب‌ها و واسطه‌هاي رحمت من هستند، اگر آنها نبودند تو و آسمان و زمين و بهشت و دوزخ و خورشيد و ماه را نمي‌آفريدم.»
پرسيدم: خدايا نام اينها چيست؟ فرمود: به عرش بنگر. وقتي به عرش نگاه کردم، اين نامها را مشاهده نمودم: «بارقليطا، ايليا، طيطه، شَبَر، شُبَير» (که به زبان سرياني است، يعني محمد، علي، فاطمه، حسن و حسين - عليهم السلام -) بنابراين برترين مخلوقات اين پنج تن هستند.(11)
منبع : دانشنامه قرآني سلسبيل(کاري از موسسه نرم افزاري کوثر و موسسه نرم افزاري يمين)

---

 

پی نوشت ها :
1- و هشت بار ديگر به عنوان «يا بَنِي آدم».
2- بقره، 29.
3- بقره، 30.
4- بقره، 32.
5- حج، 5.
6- انعام، 2.
7- حجر، 28.
8- صافات، 11.
9- الرحمن، 14.
10- کتاب ادريس در سال 1895 ميلادي در لندن به زبان سرياني چاپ شده است و روايت فوق در صفحه 514 و 515 آن آمده است.

( به دلیل عدم دسترسی به کتاب معرفی شده ، از بودن مطلب مذکور در کتاب ذکر شده مطمئن نیستم . به هر حال منبعی است که در دانشنامه معرفی شده است . )

11- علي و الحاکمون، تأليف استاد دکتر محمد صادقي، ص 53.

( به دلیل عدم دسترسی به کتاب معرفی شده ، از بودن مطلب مذکور در کتاب ذکر شده مطمئن نیستم . به هر حال منبعی است که در دانشنامه معرفی شده است . )